iTukutuku Makawa ni Lotu
iTukutuku ni Matai ni Raivotu
iVakatakilakila
matanisiga mai na vunikau

iTukutuku ni Matai ni Raivotu

Raici Vakararaba

A vola o Josefa Simici ni rau a rairai vua na Kalou na Tamada kei Jisu Karisito ena dua na veikau ka volekata yani na nodratou vale na nona itubutubu ena ra kei New York ena gauna e se qai yabaki 14 kina. Ni kauwaitaka na nona ivalavala ca ka sega ni kila na sala vakayalo me muria, a vakasaqara o Josefa na veidusimaki ena nona dau tiko ena soqoni, wiliki ni ivolanikalou, kei na masu. Me kena isau, a ciqoma o koya e dua na ivakaraitaki Vakalomalagi. A wasea ka kila o Josefa na imatai ni Raivotu, me vaka e dau vakatakilai mai, ena veigauna e vuqa; a volavola se lesi ira na vunivola me vola e va na itukutuku duidui ni Raivotu.

A tabaka o Josefa Simici e rua na itukutuku ni imatai ni raivotu ena gauna ni nona bula. Na kena imatai, e kilai nikua ni Josefa Simici— itukutuku makawa, sa vakarautaki ena Mataniciva Talei ka sa yaco kina me itukutuku kilai vinaka duadua. Na itukutuku e rua, ka sega ni tabaki, ka volai Josefa Simici tu ena dautuvakawa e liu kei na ivolaniveisiga e muri, era dau guilecavi tu me yacova ni ra sa laki cakacaka e Na Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai kunei tale ka tabaki ira ena yabaki 1960 vakacaca. Me tekivu mai na gauna o ya, sa dau veivosakitaki wasoma na ivolatukutuku oqo ena mekasini ni Lotu, ena cakacaka ka tabaka na veika me baleta na Lotu, kei ira na kenadau ni Lotu ena veivanua eso.1 Me ikuri ni itukutuku oqo, e lima talega na ivakamacala ni Raivotu nei Josefa Simici ka vola eso era tiko wavoliti koya ena gauna oya.2

Na itukutuku duidui ni imatai ni raivotu e tukuna e dua na italanoa tudei, e dina ga ni duidui na ivakamacala matailalai kei na veika e vakabibitaki. Na dautuvakawa e namaka tiko ni gauna e talanoataka tale kina e dua na tamata na veika e sotava ena vei tabayabaki, ena vakaraitaiki mai veiwasei yadudua oqo na vei duidui ni itukutuku matalia ka vakatabakidua ni veika e sotavi. Sa dina sara, na duidui ni itukutuku ni Matai ni Raivotu e tautauvata kei na levu ni itukutuku ena ivolanikalou me baleta na nona raivotu o Paula ena gaunisala ki Tamasiko kei na veika era sotava na iApositolo ena Ulunivanua ni Veivakamataliataki.3 Se cava ga na duidui, e dua na itukutuku dina e umani raraba tiko ena iMatai ni Raivotu. Eso era veibataka cala ni na duidui e tiko ena kena tokaruataki ni italanoa e ivakadinadina ni kena vakalevutaki vakailasu. Me kena ivakamacala vinaka, na dina ni itukutuku makawa katoni oqo eda vulica kina vakalevu na veika vakasakiti a yaco ka veibasai sara mai kevaka a lailai na itukutuku e volai.

Itukutuku ni imatai ni Raivotu

Na itukutuku yadua ni iMatai ni Raivotu nei Josefa Simici kei eso tale na dau vola itukutuku e oka kina na dui tukutuku makawa kei na veika e vakauqeti kina na kena kilai, tukuni, ka vakaivolataki. Era sa veivosakitaki na itukutuku oqo e ra.

1832 akaude. Na itukutuku e liu a vakatakilai mai ena imatai ni Raivotu, na akaude duadua ga e volai ena ligai Josefa Simici, e tiko ena dua na itukutuku lekaleka ka sega ni tabaki nei Josefa Simici ka vakarautaki ena ikarua ni veimama ni 1832. Ena itukutuku oqo, vakamacalataka o Josefa Simici na nona nanuma me baleta na nona ivalavala ca kei na nona rarawa ena nona sega ni rawa ni kunea e dua na Lotu ka salavata kei na kena a wilika ena Veiyalayalati Vou ka na kauti koya mai kina me Vueti. A vakamatatataka na Veisorovaki i Jisu Karisito kei na veivueti ni tamata yadua e soli vua. A vola o koya ni “sa rairai mai na Turaga” ka vosoti koya ena nona ivalavala ca. Ena vuku ni raivotu oqo, a sotava kina o Josefa na reki kei na loloma, e dina, ni a raica, sa sega ni kunea rawa e dua ka a vakabauta na nona itukutuku. Wilika eke na itukutuku ni 1832.

1835 Akaude. Ena cava ni yabaki 1835, railesuva o Josefa Simici na imatai ni nona raivotu kivei Robert Matthews, e dua na vulagi ki Kirtland, Ohio. Na tokaruataki ni itukutuku a volai ena ivolaniveisiga nei Josefa mai vei nona vunivola Warani Parrish, e vakamatatataka na nona tovolea me kila se lotu cava e dina, na veisaqasaqa a vakila ena nona masu, kei na irairai ni dua na tamata sa vakalou ka a muria e dua tale. Na itukutuku oqo sa ivakamacala talega ni nodra rairai na agilosi ena raivotu. Wilika eke na itukutuku ni 1835.

1838 Akaude. Na wiliki ni iMatai ni Raivotu e kilai vakavinaka duadua ki na Yalododonu Edaidai nikua sa ikoya na 1838 ni akaude. Imatai ni tabaki ena 1842 ena Gauna kei na Draki, na niusipepa ni Lotu e Nauvoo, Illinois, sa tiki tiko ni itukutuku makawa cavuta mai o Josefa Simici ena maliwa ni dua na gauna ni veisaqasaqa bibi. Ia na itukutuku ena 1832 e vakamatatataka na levu ni italanoa nei Josefa Simici me vaka e dua na cauravou ni vakasaqara tiko na veivosoti, na iyaloyalo ni 1838 e vakanamata ki na raivotu me itekivu ni “tucake ka toso ki liu ni Lotu.” Me vaka na akaude ni 1835, na iusutu ni taro ni italanoa sai koya na Lotu e dina. Wilika eke na itukutuku ni 1838.

1842 Akaude. A volai me baleta na kena saumi na Chicago Democrat na Edita o John Wentworth a kere itukutuku me baleti ira na Yalododonu Edaidai, a tabaki na itukutuku oqo ena Gauna kei na Draki ena 1842. (Na “ivola ni nei Wentworth,” me vaka e kilai wasoma, sa ivurevure talega ni Yavu ni Vakabauta.)4 Na itukutuku, na inaki ni kena tabaki vua e dua na ivavakoso e sega ni wili kina na vakabauta i Momani, e matau ka dodonu. Me vaka ena itukutuku taumada, a raica o Josefa Simici na veilecayaki a sotava kei na irairai ni rua na tamata me isau ni nona masu. Ena yabaki ka tarava, a vakauta o Josefa Simici na itukutuku oqo vata kei na veisau lailai kivua e dua na dau volaitukutuku makawa o Israel Daniel Rupp, ka a tabaka me wasea ena nona ivola, He Pasa Ekklesia [na Lotu raraba]: E dua na iTukutuku Taumada ni veimatalotu ena gauna oqo e Amerika.5 Wilika eke na akaude ni1842.

Tokaruataki ni Akaude. Mai na itukutuku oqo nei Josefa Simici vakataki koya, e lima na itukutuku era vola o ira na bula wavoliti koya era a rogoci Josefa Simici tukuna na raivotu. Wilika eke na itukutuku oqo.

Na veiba me baleta na itukutuku ni imatai ni raivotu i Josefa Simici

Na duidui kei na iwiliwili ni itukutuku ni iMatai ni Raivotu a vakavuna eso na dauvakalelewa me ra taroga se a tautauvata na veika a sotava o Josefa Simici. E rua na veiba e dau caka me saqata na nona tawakila: na imatai e lomatarotaro taki na nanuma nei Josefa Simici ni veika a yaco; na ikarua e lomatarotarotaki kevaka e vakalevutaki na veitiki ni italanoa ni sa cavuti vakalevu tiko ena dua na gauna dede.

Vakananumi E dua na veiba me baleta na itukutuku ni iMatai ni Raivotu nei Josefa Simici e kilakasamitaki ni ivakadinadina makawa e sega ni tokona na ivakamacala nei Josefa Simici ni veivaluti vakalotu e Palmyra, New York, kei na kena vanua ena 1820. Eso na veiba ni vakalailaitaka nona tukuna tiko na veisaqasaqa vakalotu kei na itukutuku ni raivotu vakaikoya.

Na ivakadinadina katoni ni itukutuku, e tokona na itukutuku nei Josefa Simici me baleta na veisaqasaqa vakalotu oya. Na yasayasa a bula voli kina e qai mai kilai levu kina na tubu ni veimatalotu ka sega ni lomatarotaki ni dua na vanua butakatakata kina na veisaqasaqa ni veimatalotu. Na dautuvakawa e dusia na yasayasa oya “na tikina vaka-dauvakaitavi sivia oya” baleta ni o ira na dauvunau era kau bukawaqa me ra vakasaqarai ira na saumaki mai ena itekivu ni 1800.6 ena June 1818, me kena ivakaraitaki, e dua na soqoni ni keba Lotu Wesele e a vakayacori ena Palmyra, kei na vula ikatakata oqo, era soqoni vata na Lotu Wesele ena Viena (sa vakatokai nikua o Phelps), New York, 15 na maile mai na vanua ni teitei ni matavuvale na Simici. Na ivolaniveisiga ni dua na dauvunau dau lako voli ni Lotu Wesele a vola tu e vuqa na yavavala ni veimatalotu ena vanua ni veiqaravi nei Josefa mai na 1819 ki na 1820. Era tukuna ni o Reverend George Lane, e dua na italatala ni Lotu Wesele, a tiko ena yasayasa o ya ena rua na yabaki oya, ka vosa “vei ira na tamata ena me baleta na Veivakavoui.”7 Na ivakadinadina makawa oqo e salavata kei na ivakamacala nei Josefa. E tukuna o koya ni veiyavavala vakalotu ena nona tikina se iwasewase “a tekivu mai vei ira na Lotu Wesele.” Sa dina sara, ni a kaya o Josefa ni sa yaco me “malele vakalailai” ena vakabauta vaka Wesele8

Vakalevutaki. Na ikarua ni veiba a caka me baleta na itukutuku nei Josefa Simici ni iMatai ni Raivotu o ya na kena vakatubutaki na nona italanoa ena kena toso tiko na gauna. Na veiba oqo e vakanamata ena rua na ivakamacala matailalai: na iwiliwili kei na ivakatakilakila ni tamata Vakalomalagi a tukuna o Josefa Simici ni a raica. Na imatai ni Raivotu nei Josefa e vakamacalataka vakalevu na tamata vakalomalagi vaka matailalai. E tukuna na itukutuku ena 1832, “sa dolava vei au na Turaga na lomalagi ka ‘au sa raica na Turaga.” Nona akaude ena 1838 e tukuna, “Au a raica e rua na tamata,” e dua vei ira a vakamacalataki kena ikarua me “Na Luvequ Lomani.” Sa yaco kina, me sa veiba na dauvakalelewa ni tekivutaka na nona ripote o Josefa Simici ni a raica — “na Turaga” — ka tinia nona ivakamacala ni raica na Tamana kei na Luvena.9

E tiko tale eso na sala tudei ni kena raici na ivakadinadina. Sa dodonu me na vakaraitaki raraba e dua na italanoa me na ciqomi mai na ivakatekivu : e tolu mai na va na itukutuku e vakamatatataki kina ni rua na tamata e rairai mai vei Josefa Simici ena iMatai ni Raivotu. Na duidui taudua ni akaude nei Josefa Simici ena 1832, e rawa ni nanumi me wiliki ni dua se rua na tamata. Kevaka e wiliki me dua na tamata vakalou, ena rawa me nanumi ni sai okoya beka na tamata e vosota na nona ivalavala ca. Me vaka na kena itukutuku e muri, na imatai ni tamata vakalou a tukuna vei Josefa Simici me “rogoca” na ikarua, o Jisu Karisito, o koya a qai cavuta na itukutuku bibi, ka okati kina na itukutuku ni veivosoti.10 Na akaude nei Josefa Simici ena 1832, ena rairai vakatabakidua vei Jisu Karisito, na dauniveivosoti.

E dua tale na sala ni kena wiliki na akaude ni 1832 oya ni o Josefa Simici a tukuna ni rua na tamata, ka vakatokai ruarua o koya me “Turaga.” Na veiba ni a vakalevutaki na itukutuku e koto ena nanuma ni na akaude ni 1832 e vakamacalataka na kena irairai ni dua ga na ka vakalou. Ia na akaude ni 1832 e sega ni tukuna ni dua ga a rairai mai. Me kilai tiko ni o rau na ivakamacala ni “Turaga” e tawasei rau tiko na gauna: imatai “na Turaga” e dolava na lomalagi; qai raica o Josefa Simici “na Turaga.” Na kena wiliki na itukutuku oqo e salavata kei na nona akaude ena 1835 nei Josefa, ka rairai mai kina e dua na tamata, ka tarava tale yani e dua ni oti edua na gauna lekaleka. Na akaude ni 1832, ena gauna oya e rawa ni wiliki me kena ibalebale ni o Josefa Simici e raica e dua ka a qai vakamacalataki koya e kadua qai kacivi rau ruarua me “ naTuraga”: “a sa dolava vei au na Turaga ka ‘u sa raica na Turaga.”11

Na ivakamacala matata nei Josefa e rawa ni vakadinadina kaukauwa me wiliki ni kilaka tubucake, ka soqoni ena veitabagauna emuri, ka yavutaki ena veika e sotavi. E dua na tikina e tiko me baleta na duidui mai na akaude ni 1832 kei koya eso tale qai tukuna malua sai koya na duidui ni itukutuku volai kei na itukutuku e vunautaki. Na akaude ni 1832 e matataka na imatai ni gauna e tovolea kina o Josefa Simici me vola na nona itukutuku. Ena yabaki vata oya, a vola kina vua e dua nona itokani ni a vakila ni sa vesu tu ena “pepa peni kei na iqi kei na dua na matavosa tawadodonu, veve ka veiseyaki.” E vakatoka o koya na vosa volai me dua na “valeniveivesu rabalailai.”12 Na rabailevu ni itukutuku e tarava ena rawarawa cake na kena kilai ka namaki ni da kila ni rairai e akaude cavuti — e dua na gaunisala rawarawa vei Josefa Simici ka vakatara me taladrodro na vosa.

iTinitini

E vakadinadinataka vakawasoma o Josefa Simici ni a sotava e dua na raivotu vakasakiti ni Kalou na Tamada kei na Luvena, o Jisu Karisito. Na dina ni iMatai ni Raivotu kei na kena veisaqasaqa e sega ni rawa ni vakadinati mai na ivakadidike makawa duadua. Me kilai na dina ni nona ivakadinadina o Josefa Simici e gadrevi vei ira yadua era vakasaqara tiko na dina me ra vulica na itukutuku ka cakacakataka nodra vakabauti Karisito ka kerea vua na Kalou ena masu vakaidina, ka bibivoro me ra kila na dina ni itukutuku. Kevaka e kerea o koya e vakasaqaqara ena yalo dina ka cakacakataka na kena isau mai vua na Yalo Tabu, ena qai vakatakilai mai na dina ni nona raivotu o Josefa Simici. Ena sala oqo, o ira na tamata yadua e rawa ni ra kila na dina e tukuna o Josefa Simici ena nona kaya, “Au a raica e dua na raivotu, au kila, kau kila ni kila na Kalou, kau sega ni rawa ni cakitaka.”13

Na Lotu e vakadinadinataka na nodra cau na tamata cakacaka ki na itukutuku makawa e vakaraitaki tiko ena itukutuku oqo; e vakayagataki na nodra cakacaka ena veivakadonui.

Tabaka taumada na ilavelave ni Noveba 2013.

Ulutaga Veiwekani

  • Saumi ni Taro Vakosipeli

  • Lewetolu Vakalou

  • Kalou na Tamada

  • Jisu Karisito

  • Josefa Simici

  • Vakalesuimai ni Lotu

  • Na Vakalesuimai ni Matabete

iVolanikalou

Yavuduri Eso ni iVolanikalou

Vidio

Na Veivakalesuimai

Josefa Simici: Na Parofita ni Veivakalesuimai

“Sala ni vakavakarau ki na kaulotu 14: Gordon B. Hinckley”

Ivurevure ni vuli

Ivurevure raraba

“History, circa Summer 1832,” The Joseph Smith Papers

“Journal, 1835 – 1836,” Na Draunipepa i Josefa Simici

“History, circa Summer June 1839 – circa summer 1841 [ilavelave 2],” Na Draunipepa i Josefa Simici

“‘ Itukutuku makawa ni Lotu, ’ 1 maji 1842,” Na Draunipepa i Josefa Simicithe Joseph Smith pepa

“‘Yalododonu Edaidai’, 1844,” Na Draunipepa i Josefa Simici

“Itukutuku taumada ni imatai ni Raivotu nei Joseph Smith me baleta na Kalou,” Na Draunipepa i Josefa Simici

Mekasini ni Lotu

“Vakavakarau ki na Veivakalesui mai,” Ensign, June 1999

“Na iVola i Momani e kila o Joseph Smith,” Ensign, Tiseba 1983

IVolavakarau ni vuli

  1. Raica, me ivakaraitaki, James B. Allen, “walu na itukutuku ni imatai ni raivotu — na cava eda vulica mai kina?” Improvement Era, 73 (1970): 4 – 13; Richard L. Anderson, “na ivakadinadina i Joseph Smith ni imatai ni raivotu,” Ensign, Epe. 1996, 10 – 21; Milton V. Backman, na imatai ni Raivotu nei Joseph Smith: na imatai ni raivotu ena kena itukutuku makawa (Salt Lake City: Bookcraft, 1971; 2nd ed., 1980); Steven C. Harper, na imatai ni Raivotu nei Joseph Smith: iDusidusi ki na itukutuku makawa (Salt Lake City: Deseret Book, 2012).

  2. Na itukutuku kece oqo a tabaki ena Dean C. Jessee, “Na iTukutuku Vakaivola taumada ni iMatai ni Raivotu nei Joseph Smith,” ena John W. Welch, ed., kei Erick B. Carlson, Dolava na Lomalagi: iTukutuku ni Veivakatakilai Vakalou, 1820 – 1844 (Provo kei Salt Lake City: Brigham Young University gu kei na Deseret Book, 2005), 1 – 33.

  3. Cakacaka 9:3 – 9; 22:6 – 21; 26:12 – 18; Maciu 17:1 – 13; Marika 9:2 – 13; Luke 9:28 – 36.

  4. Na ivola taucoko e rawa ni kune ena Joseph Smith, “itukutuku makawa ni Lotu,” Gauna kei na Draki 3 (Mar. 1, 1842): 706 – 10.

  5. Joseph Smith, “Yalododonu Edaidai,” ena I. Daniel Rupp, a Pasa Ekklesia: e dua na itukutuku taumada ni veimatalotu ni Lotu ena gauna oqo e Amerika (Philadelphia: J. Y. Humphreys, 1844), 404 – 10.

  6. Whitney R. kauveilatai, na tikina e sega ni kama: na itukutuku ni bula veimaliwai kei na itukutuku taukeni ni Lotu ena ra kei New York, yakavi – 1850 (Ithaca, N.Y.: Cornell University gu, 1950); Paul E. Johnson, A itaukei sitoa ‘S Mileniumi: o dauvakaitavi oya, New York, 1815 – 1837 (New York: delana kei na Wang, 1983); Nathan O. Hatch, the Democratization of Amerika (New Haven: Yale University gu, 1989).

  7. Benajah Williams dairi, 15 ni Julai, 1820, me lavetaki ena Church History Library, Salt Lake City; spelling regularized.

  8. 1838 akaude (Joseph Smith — Ai tukutuku 1:5, 8).

  9. 1832 akaude (Joseph Smith History, ca. vulaikatakata 1832, 3, ena Joseph Smith, “letter Book A,” Joseph Smith ikumuni, Church History Library, Salt Lake City); 1838 akaude (Joseph Smith — Ai tukutuku 1:17).

  10. 1838 akaude (Joseph Smith — Ai tukutuku 1:17); 1835 akaude (Joseph Smith, “Sketch Book of the vakayagataka na Joseph Smith, Jr.,” ivolaniveisiga, Nove. 9 – 11, 1835, Joseph Smith ni Lotu, Valenivola ni itukutuku makawa, Salt Lake City.

  11. 1832 akaude (Joseph Smith History, ca. vulaikatakata 1832, 3, ena Joseph Smith, “letter Book A,” Joseph Smith Collection, Church History Library, Salt Lake City).

  12. Joseph Smith to William W. Felepi, 27 ni Nove., 1832, Joseph Smith na ikumuni, Valenivola ni itukutuku ni Lotu, Salt Lake City; vakarautaki tu ena www.josephsmithpapers.org.

  13. 1838 akaude (Josefa Simici— Ai tukutuku 1:25).