Talafaasolopito o le Ekalesia
O Tala o le Uluai Faaaliga


Ata
susulu o le la i totonu o laau

O Tala o le Uluai Faaaliga

Vaaiga Aoao

Na faamaumau e Iosefa Samita e faapea na faaali mai le Atua le Tama ma Iesu Keriso ia te ia i se togavao e lata ane i le fale o ona matua i le Setete o Niu Ioka sisifo i le taimi pe tusa ua 14 ona tausaga. I lona popole i ana agasala ma le lē mautonu po o fea le ala faaleagaga e mulimuli ai, sa sailia e Iosefa le taitaiga e ala i le auai i fonotaga, faitauina o tusitusiga paia, ma tatalo. O le tali, na ia mauaina se faaaliga faalelagi. Na faasoa atu ma faamaumauina e Iosefa le Uluai Faaaliga, e pei ona silafiaina, i le tele o taimi; sa ia tusia pe na tofia ni tusitala e tusia ni tala eseese se fa e uiga i le uluai faaaliga.

Na lomia e Iosefa Samita tala e lua o le Ulua’i Faaliga i le gasologa o lona soifuaga. O le muamua o ia tala, ua iloaina i aso nei o le Iosefa Samita—Talafaasolopito, na faamamaluina aloaia i le Penina Tau Tele ma ua avea ai ma tala ua sili ona lauiloa. O tala e lua e lei lomia, o loo faamaumauina i le mua’i tusitalaaga a Iosefa Samita ma mulimuli ane i se tala faamaumau, sa tele lava ina galo se’ia o’o ina toe mauaina e tusitala sa galulue mo le Ekalesia a Iesu Keriso o le Au Paia o Aso e Gata Ai ma lomia ai i le vaitau o le 1960. Talu mai lena taimi, o nei pepa o faamatalaga sa talanoaina so’o lava i totonu o mekasini a le Ekalesia, i totonu o galuega sa lomia e lomitusi a le Ekalesia ma lomitusi e i ai sootaga ma le Ekalesia, ma ala mai i le au sikola a Au Paia o Aso e Gata Ai i isi nofoaga.1 E faaopoopo atu i tala a e na mua’i iloa, o loo i ai foi isi faamatalaga e lima o le faaaliga na faamauina e i latou o lana tupulaga.2

O faamatalaga eseese o le Uluai Faaaliga ua faamatala ai se tala tumau, e ui lava e masani ona eseese mea e faamamafaina ma auiliilia. Ua faamoemoe le au tusitalafaasolopito faapea afai e toe faamatalaina e se tasi se aafiaga i ni tulaga eseese i ni tagata faalogologo i le aluga o le tele o tausaga, o le a faamamafa e tala taitasi ni manatu eseese o le aafiaga ma o loo i ai ni faamatalaga tulaga ese. E moni lava, o eseesega e pei ona i ai i le uluai faaaliga o loo maua i le tele o tala faatusitusiga paia o le faaaliga a Paulo i le ala i Tamaseko ma le aafiaga o Aposetolo i le Mauga o Liua.3 Ae e ui lava i eseesega, e i ai pea se faavae tumau i tala uma o le Uluai Faaaliga. O nisi ua finau sese e faapea, soo se eseesega lava i le toe faamatalaina o le tala o se faamaoniga o se tala fatu. I le isi itu, o le faamaumauga anoa o le talafaasolopito e mafai ai ona tatou aoao atili e uiga i lenei mea ofoofogia na tupu, nai lo le mea semanu tatou te aoaoina pe ana faapea e laiti faamatalaga na faamauina.

Tala o le Uluai Faaaliga

O tala taitasi o le Uluai Faaaliga na tusia e Iosefa Samita ma i latou o lana tupulaga e i ai a latou lava tala faasolopito ma faatatauga ia na aafia ai le ala na toe faamatalaina, faailoaina ma faamaumauina ai le mea na tupu. O nei tala o loo talanoaina i lalo.

Tala o le 1832. O le tala muamua o loo iloa o le Ulua’i Faaaliga, e na’o le pau lea o le tala na tusia i le aao o Iosefa lava ia, o loo maua i se talafaasolopito puupuu, e le’i lolomiina lea na gaosia e Iosefa i le afa lona lua o le 1832. I lea tala, na faamatalaina ai e Iosefa lona iloaina o ana lava agasala ma mea na ia toilalo ai i le le mafai ona ia maua o se ekalesia lea e ono fetaui lelei ma lea na ia faitau ai i le Feagaiga Fou ma lea e mafai ona taitai atu ai o ia i le togiola. Ua ia faamamafaina le Togiola a Iesu Keriso ma le togisala patino sa ofoina mai ai. Sa ia tusia e faapea sa faailoa mai “le Alii” ma faamagalo o ia i ana agasala. O se taunuuga o le faaaliga, sa maua e Iosefa le olioli ma le alofa, e ui lava, e pei ona ia ta’ua, sa le mafai ona ia mauaina se tasi na talitonu i lana tala. Faitau le tala o le 1832 iinei.

Tala o le 1835. I le tau toulu o le 1835, na toe faamatala ai e Iosefa Samita lana Ulua’i Faaaliga ia Robert Matthews, o se tagata asiasi i Katelani, Ohaio. O le toe faamatalaina, o loo faamauina i le api talaaga a Iosefa e lana tusiupu o Warren Parrish, o loo faamamafa ai lona taumafai e fia iloa po o le fea ekalesia e sa’o, o le tete’e na ia lagonaina a o ia tatalo, ma le faailoa mai o le tasi tagata paia lea na soso’o mai ai ma le isi. O lenei tala o loo matauina ai le faaalia mai o agelu i le faaaliga. Faitau le tala o le 1835 ii.

Tala o le 1838. O le faaleoina o le Ulua’i Faaaliga ua sili ona lauiloa i le Au Paia o Aso e Gata Ai i aso nei o le tala o le 1838. Na faasalalauina i le 1842 i le Times and Seasons, o le nusipepa a le Ekalesia in Navu, Ilinoi, o le tala o se vaega o se talafaasolopito umi sa faamauina e Iosefa Samita i le va o vaitau o le malosi o le tetee. A o le tala i le 1832 o loo faamamafa ai le tala e sili ona patino ia Iosefa Samita lava ia o se alii talavou o loo saili le faamagaloga, o le tala o le 1838 o loo taulai atu i le faaaliga o le amataga o le “tulai mai ma le alualu i luma o le Ekalesia.” E pei o le tala o le 1835, o le fesili tutotonu o lenei tala o le fea o lotu e sa’o. Faitau le tala o le 1838 ii.

Tala o le 1842. Na tusia e tali atu ai i le faatonu o le Chicago Democrat faatonu o Ioane Wentworth i le talosaga mo faamatalaga e uiga i le Au Paia o Aso e Gata ai, na lomia ai i totonu o le Times and Seasons i le 1842. (Ua tele ina iloa o le “O Tusi a Wentworth,” o se punavai foi mo Mataupu Faavae o le Faatuatua.)4 O le tala, na fuafuaina mo le lolomiina atu i se aofia e le masani ai i talitonuga Mamona, e atoatoa ma tuusa’o. E pei ona i ai tala muamua, sa faailoa mai e Iosefa le le mautonu na aafia ai o ia ma le faaali mai o ni tagata se toalua o se tali i lana tatalo. I le tausaga na sosoo ai, na tuuina atu ai e Iosefa Samita lenei tala faatasi ai ma suiga laiti i se tusi talafaasolopito e igoa ia Isaraelu Tanielu Rupp, o le sa lomiaa o se mataupu i totonu o lana tusi, He Pasa Ekalesia [The Whole Church]: An Original History of the Religious Denominations at Present Existing in the United States.5 Faitau le tala o le 1842 ii.

Tala Mai Isi na Faalogo Ai. E ese mai nei tala mai ia Iosefa Samita lava ia, e lima tala na tusia e nisi o lana tupulaga o e na faalogo ia Iosefa Samita o talanoa e uiga i le faaaliga vaaia. Faitau nei tala ii.

O Finauga Faatatau i Tala o le Uluai Faaaliga a Iosefa Samita

O tala eseese ma le aofai o tala o le Uluai Faaaliga ua taitai atu ai nisi o le au faitio e fesiligia pe o tutusa faamatalaga a Iosefa Samita ma le moni o ona aafiaga. E lua finauga e masani ona faia faasaga i lona talitonuga/faatuatua: o fesili muamua, o le manatuaina e Iosefa Samita o mea na tutupu; o fesili lona lua pe na te teuteuina vaega o le tala i le gasologa o taimi.

Manatuaga [o le komepiuta]. O le tasi o finauga e faatatau i tala o le Uluai Faaaliga a Iosefa Samita o loo molia mai e faapea o faamaoniga faaletalafaasolopito e le lagolagoina le faamatalaina e Iosefa Samita o le faaosofia faalelotu i Palmyra, Niu Ioka, ma le siosiomiaga i le 1820. O nisi ua finau mai e lu’iina e lenei mea le mau a Iosefa Samita e uiga i faaosofia faalelotu ma le tala lava ia o le faaaliga vaaia.

O faamaoniga tusitusia, peitai, e latou te lagolagoina faaupuga a Iosefa Samita e uiga i faaosofiaga. O le itulagi sa ia nofo ai sa lauiloa mo ona tulaga vevesi faalelotu ma sa le fesiligia lava o se tasi o nofoaga iloga o le faaosofia faalelotu. Sa ta’ua e tusi talafaasolopito le vaega lea o le atunuu o se “itu ua ova le solituina” ona o le faaaogaina tele o le laueleele e taitai o lotu e faia ai a latou tolauapiga faaosofia ma saili ai tagata liliu mai i le vaitaimi o le popofou o le 1800.6 Ia Iuni 1818, mo se faataitaiga, sa faia se fonotaga tolauapi a le Metotisi i Palmyra, ma le tau mafanafana na sosoo ai, na toe faapotopoto Vienna (lea ua igoa ia Phelps), Niu Ioka, e 15 maila mai le faatoaga a le aiga o Samita. O tala faamaumau a se faifeau Metotosi e fealuai o loo faamauina ai le tele o le faaosofia faalelotu i le eria faafanua a Iosefa i le 1819 ma le 1820. Sa latou lipotiina faapea o le Faifeau o Siaosi Lene, o se faifeau Metotisi toe faaolaola mai, sa i ai i lena vaega o le laueleele i tausaga uma e lua, e tautala atu “o le metotia a le Atua e aumaia ai le Toefaatulagaina.”7 O lenei faamaoniga faaletalafaasolopito e tutusa ma le faamatalaga a Iosefa. Sa ia faapea mai o le faaosofia faalelotu tulagaese i totonu o lana itu po o le vaega sa “amatalia i le Metotisi.” E moni lava, na ta’ua e Iosefa e faapea na amata ona ia “faatasi atu” i le Metotisi.8

Teuteuga. O le finauga lona lua e masani ona faia e uiga i tala a Iosefa Samita o le Mua’i Faaaliga Vaaia e faapea e na te teuteuina lana tala i le aluga o taimi. O lenei finauga o loo taula’i atu i ni auiliiliga se lua: o le numera ma foliga o avefeau mai le lagi lea na faapea mai Iosefa Samita na ia vaai i ai. O tala o le Uluai Faaaliga a Iosefa o loo faamatalaina ai avefeau mai le lagi faatasi ma le tele o auiliiliga i le aluga o taimi. Na faapea mai le tala o le 1832, “Ua tatala e le Alii le lagi i o’u luga ma sa ou vaai i le Alii.” O loo faapea mai lana tala o le 1838, “Na ou Vaai i Tagata e toalua,” O le tasi o i La’ua ua faalauiloa atu le isi o “Lo’u Atalii Pele.” O le taunuuga, o e faitio na finau mai na amata mai o faapea mai Iosefa Samita na tasi le tagata na ia vaaia”—o le Alii—“a e mae’a ane ua ia faapea mai ua ia vaaia i la’ua uma, le Tama ma le Alo.9

O loo i ai isi ala sili ona laugatasia e vaai ai faamaoniga. O se faaleleiga patino i le faafesili i le gasologa o taimi e ao ona faalauiloa mai lava i le amataga: o le tolu mai le fa o tala o loo manino le faapea mai e lua tagata sa faaali ia Iosefa Samita i le Mua’i Faaaliga. O le isi e ese mai, o le tala o le 1832 a Iosefa Samita, lea e mafai ona faitauina o loo faatatau i le tasi po o le toalua o tagata. Afai e faitauina e faatatau i le tasi le tagata faalelagi, e tele le avanoa e faatatau ai i le tagata o le na faamagaloina ana agasala. E tusa ai ma tala na mulimuli mai, o le tagata paia muamua na ta’u atu ia Iosefa Samita e “faalogo” i le lona lua, o Iesu Keriso, o le na tuuina atu le savali autu, lea e aofia ai le savali o le faamagaloga.10 O le tala a Iosefa Samita o le 1832, o lea, e ono lilifa atu ia Iesu Keriso, le e tau’aveina le faamagalo atu.

O se isi ala o le faitauina o le tala o le 1832 e faapea na faatatau atu Iosefa Samita i tagata e toalua, o i la’ua uma na ia ta’ua “Alii.” O le finau mai e faapea sa ia toe teuteuina lana tala i le aluga o taimi e faalagolago lea i le faatatauga e faapea o le tala o le 1832 o loo faamatalaina le faailoa mai na o le tasi le tagata paia. A e o le tala o le 1832 e le o faapea mai, na o le tasi le tagata na faaali mai. Manatua o faatatauga e lua i le “Alii” o lo o eseese i le taimi: muamua “o le Alii” tatala le lagi; ona vaaia lea e Iosefa Samita o “le Alii.” O le faitauga lea o le tala e o gatasi ma le tala o le 1835 a Iosefa, lea e tasi le tagata na faailoa muamua, sosoo mai ai lea ma le isi. O le tala o le 1832, lea, e mafai ona faitauina faapea e mafai ona faauiga faapea na vaai Iosefa Samita i se tagata e toatasi, o le na faailoa atu le isi ma na ia ta’ua i la’ua uma o “le Alii”: “o le Alii na tatalaina le lagi ia te a’u ma ou vaaia ai le Alii.”11

O le faatupula’ia o le patino o faamatalaga a Iosefa, lea e mafai ai ona matua faitauina o ni faamaoniga o le faatupulaia o le malamalama, faaopoopoina i le gasologa o taimi, faavaeina i luga o aafiaga o le poto masani. O se vaega, o eseesega i le va o tala o le 1832 ma tala na mulimuli mai, atonu e i ai se mea e faasino ai i le eseesega i le va o upu tusitusia ma upu tautalagia. O le tala o le 1832 ua avea ma sui o le taimi muamua na taumafai ai Iosefa Samita e tusi i lalo lana talafaasolopito. I lena lava tausaga e tasi, na ia tusi atu ai i sana uo e faapea na te lagonaina le faafalepuipuiina e le “pepa, peni ma le vaitusi ma se gagana le atoatoa, le sa’osa’o ma taei faataapeapeina.” Na ia ta’ua le upu tusia o se “falepuipui lauitiiti laitiiti.”12 O le talatala tele o tala mulimuli ua sili ona malamalama gofie ma tatou manatu ai pe a tatou iloaina e foliga mai o ni tala na faamatala----o se saoasaoa faigofie ma talafeagai mo Iosefa Samita ma se tasi na faatagaina upu ia faasolo mai ma le faigofie.

Faaiuga

Na molimau soo Iosefa Samita e faapea na ia maua se aafiaga matagofie o le vaai i le Atua le Tama ma Lona Alo, o Iesu Keriso. Ua le o le moni o le Uluai Faaaliga po o ni finauga e faasaga i ai e mafai ona faamaonia e ala i sailiiliga o talafaasolopito lava ia. O le iloaina o le moni o le molimau a Iosefa Samita e manaomia taitasi ai le saili ma le faamaoni o le upumoni mai faamaumauga ona faaaoga lea o le faatuatua atoa ia Keriso e ole ai i le Atua i le tatalo faatauanau, ma le lotomaulalo pe ua moni le faamaumauga. Afai e saili ma le loto faamaoni e faatino le tali e pei ona faaali mai e le Agaga Paia, o le a faamaonia le faaaliga a Iosefa Samita. I lenei auala, e mafai e tagata taitasi ona iloa sa tautala faamaoni Iosefa Samita ina ua ia tautino mai, ‘Sa ou vaai i se faaaliga; Na ou iloaina, ma sa ou iloa na silafia e le Atua, ma e le mafai ona ou faafitia lava’13

E faafetaia e le Ekalesia saofaga a sikola i le anotusi faasolopito ua folasia i lenei folasaga; o a latou galuega ua faaaogaina faatasi ma faatagaga.

Na faasalalauina muamua Novema 2013.

Autu Fesootai

Tusitusiga Paia

Mau Faasino o Tusitusiga Paia

Savali mai Taitai o le Ekalesia

Vitio

O Le Toefuataiga

“Iosefa Samita, o le Perofeta o le Toefuataiga”

“Sauniuniga mo le Misiona Ala 14: Gordon B. Hinckley”

Punaoa o le Aoaoina

Punaoa Lautele

History, circa Summer 1832,” The Joseph Smith Papers

Journal, 1835–1836,” The Joseph Smith Papers

History, circa June 1839–circa 1841 [Draft 2],” The Joseph Smith Papers

‘Church History,’ 1 March 1842,” The Joseph Smith Papers

‘Latter Day Saints,’ 1844,” The Joseph Smith Papers

Primary Accounts of Joseph Smith’s First Vision of Deity,: The Joseph Smith Papers

Mekasini a le Ekalesia

Preparing for the Restoration,” Ensign, Iuni 1999

Book of Mormon Personalities Known by Joseph Smith,” Ensign, Tesema 1983

Tusi Lesona mo Suesuega

  1. Tagai foi, mo faataitaiga, James B. Allen, “Eight Contemporary Accounts of the First Vision—What Do We Learn from Them?” Improvement Era, 73 (1970): 4–13; Richard L. Anderson, “Joseph Smith’s Testimony of the First Vision,” Ensign, Apr. 1996, 10–21; Milton V. Backman, Joseph Smith’s First Vision: The First Vision in Its Historical Context (Salt Lake City: Bookcraft, 1971; 2nd ed., 1980); Steven C. Harper, Joseph Smith’s First Vision: A Guide to the Historical Accounts (Salt Lake City: Deseret Book, 2012).

  2. O nei tala uma o loo toefaailoa atu i le Dean C. Jessee, “The Earliest Documented Accounts of Joseph Smith’s First Vision,” in John W. Welch, ed., with Erick B. Carlson, Opening the Heavens: Accounts of Divine Manifestations, 1820–1844 (Provo and Salt Lake City: Brigham Young University Press and Deseret Book, 2005), 1–33.

  3. Galuega 9:3--9; 22:6--21; 26:12--18; Mataio 17:1--13; Mareko 9:2--13; Luka 9:28--36.

  4. O le tusi atoa e mafai ona maua i le Iosefa Samita, “Church History,” Times and Seasons 3 (Mat. 1, 1842): 706-10.

  5. Iosefa Samita, “Latter Day Saints,” in I. Daniel Rupp, He Pasa Ekklesia: An Original History of the Religious Denominations at Present Existing in the United States (Philadelphia: J. Y. Humphreys, 1844), 404–10.

  6. Whitney R. Cross, The Burned-Over District: The Social and Intellectual History of Enthusiastic Religion in Western New York, 1800–1850 (Ithaca, N.Y.: Cornell University Press, 1950); Paul E. Johnson, A Shopkeeper’s Millennium: Society and Revivals in Rochester, New York, 1815–1837 (New York: Hill and Wang, 1983); Nathan O. Hatch, The Democratization of American Christianity (New Haven: Yale University Press, 1989).

  7. Api Talaaga a Benajah Williams, Iulai 15, 1820, kopi i le Faletusi o talafaasolopito o le Ekalesia, Sate Leki; sipela faalaugatasia

  8. Tala 1838 (Iosefa Samita—Talafaasolopito 1:5, 8).

  9. Tala 1832 (Iosefa Samita Talafaasolopito, ca. Summer 1832, 3, i le Iosefa Samita, “Letter Book A,” Aoina o Iosefa Samita, Faletusi o talafaasolopito o le Ekalesia, Sate Leki); 1838 account (Iosefa Samita—Talafaasolopito 1:17).

  10. Tala 1838 (Iosefa Samita—Talafaasolopito 1:17); Tala 1835 (Iosefa Samita, “Sketch Book of the use of Joseph Smith, jr.,” Tusi Talaaga, Nov. 9–11, 1835, Aoina o Iosefa Samita, Faletusi o Talafaasolopito o le Ekaesia, Sate Leki

  11. Tala 1832 (Iosefa Samita Talafaasolopito, ca. Summer 1832, 3, i le Iosefa Samita, “Letter Book A,” Aoina o Iosefa Samita, Faletusi o talafaasolopito o le Ekalesia, Sate Leki).

  12. Iosefa Samita ia Viliamu W. Phelps, Nov. 27, 1832, Aoina o Iosefa Samita, Faletusi o talafaasolopito o le Ekalesia, Sate Leki; avanoa i le www.josephsmithpapers.org.

  13. Tala 1838 (Iosefa Samita—Talafaasolopito 1:25).