2012
Muimui ʻi he Palōfitá
Māʻasi 2012


Naʻa Nau Lea Kiate Kitautolu

Muimui ʻi he Palōfitá

ʻĪmisi
ʻEletā Randall K. Bennett

ʻOku fakafofongaʻi maʻu pē ʻe he foʻi mama fakamaʻú ha tukupā. Ka kiate au mo hoku uafí, naʻe fakafofongaʻi ʻe hono ʻikai ke maʻu ha foʻi mama fakamaʻú ʻema tukupā ki he ʻEikí mo ʻEne kau palōfitá.

Naʻá ku feʻiloaki mo e ʻāngelo ko ia ʻe hoko ko hoku uaifí ʻi ha paati fakafiefia ʻa e ʻinisititiutí pea ko e pō pē ia hono ua ʻo ʻeku foki mai ki ʻapi hili ʻeku ngāue fakafaifekaú. Neongo naʻá ma tupu hake pē mo Seli ʻi Kānata ʻo vāmamaʻo ʻaki ha maile ʻe laungeau pea teʻeki ai pē ke ma fetaulaki kimuʻa, ka ne ma fuʻu maheni lelei he ngaahi māhina ne hoko maí. ʻI heʻeku kole mali tuʻo tolu mo ʻene fakafisingaʻi koeʻuhí pē ko ʻene tukupā ke ʻalu ʻo ngāue fakafaifekaú, naʻe faifai pē peá ne tali ʻeku kolé hili ʻeku palōmesi ange te ma ʻalu ʻo ngāue faifekau fakataha hili hono ʻohake homa fāmilí. Naʻá ne tali leva e foʻi mama fakamaʻú ʻi he ʻaho 22 ʻo Tīsema 1976.

Ka ʻi he ngaahi ʻaho hoko mai aí, ne ma ongoʻi hohaʻa—ʻikai ki heʻema malí ka ko e foʻi mamá. Tuku ke u fakamatalaʻi atu.

Ko ha Fili ke Muimui ki he Palōfitá

ʻI he ngaahi uike ko ia kimuʻa pea fai ʻema fakamaʻú, ne u fakamoleki ha taimi lahi mo Seli ke talanoa kau ki he anga ʻema ʻohake homa fāmilí pea mo e anga ʻema nofomalí. Ko e taha e ngaahi meʻa naʻe nofotaha ai e talanoa ko iá ko ʻema loto ke muimui maʻu pē ʻi he palōfitá.

ʻI he māhina ʻe ua kimuʻa peá ma fakamaʻú, naʻe lahi ʻema fanongo ki he ngaahi lea ʻo e konifelenisi lahi ʻo ʻOkatopa 1976 ʻa ia naʻe fakamamafaʻi ai e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e moʻui fakafalala pē kiate kitá. Ko ha kaveinga ʻeni naʻe faʻa akoʻi ʻe Palesiteni Sipenisā W. Kimipolo (1895–1985) mo ha niʻihi kehe ʻi ha ngaahi taʻu lahi. Naʻá ma tupu lōua hake pē mo Seli ʻo ʻiloʻi e mahuʻinga hono tō ha ngoué, lahi e meʻakaí, mo mateuteu maʻu peé. Ka ʻi he konifelenisi ko iá, ko e kaveinga ʻo e mateuteú naʻe lahi taha hono lea ʻakí. Naʻe ʻi ai ha niʻihi ʻo e kau leá ne nau fakamatala ki he tāfea ne hoko ki he Fakatafeʻanga Vai ʻo Teitoní ʻi Suné. Naʻe kau he kau leá ʻa Papulā B. Sāmita (1922–2010), ko e palesiteni lahi ʻo e Fineʻofá ʻa ia naʻá ne fakamamafaʻi e mahuʻinga ʻo e moʻui fakafalala pē kiate kitá—tautautefito ki hano tānaki ha meʻakai ki ha taʻu ʻe taha, ʻo hangē ko e faleʻi he taimi ko iá.1 Naʻe fakamanatu ʻe Palesiteni Kimipolo ki he kāingalotú ʻi he fakatahaʻanga fakaʻosi ʻo e konifelenisí ʻa e folofola ʻi he Luke 6:46, ʻa ia naʻe folofola ai e Fakamoʻuí ʻo pehē, “Ko e hā ʻoku mou ui ai au, ʻEiki, ʻEiki, kae ʻikai fai ʻa e ngaahi meʻa ʻoku ou talá?” Naʻe fakatokanga ʻa Palesiteni Kimipolo ki he Kāingalotú ke ʻai e ngaahi pōpoaki ʻo e konifelenisí ke nofoʻia honau “ngaahi ʻapí mo e … moʻui he kahaʻú.”2

Hili ʻema fakamaʻú, ʻi heʻema fakakaukau ki he kamataʻanga ʻo ʻema nofomalí, naʻe nofo maʻu e ngaahi pōpoakí ni ʻi homa ʻatamaí. Naʻe ʻikai ke ma ʻiloʻi, naʻá ma fakakaukau lōua pē ki hano kamata fakatolonga e meʻakaí maʻa homa fāmilí. Ke talangofua ki he naʻinaʻi ko iá, naʻe fie maʻu ke ma kamata tānaki ha meʻakai feʻunga mo e taʻu ʻe taha. Ka ʻe anga fēfē haʻama lava ke fai ia? Naʻá ma kei ako—pea ʻoku kei toe ha ngaahi taʻu lahi ia ke fai ai e akó—pea ʻikai lahi ha paʻanga. Naʻe ʻomi kehekehe pē kiate kimaua fakatouʻosi ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní e tali tatau: ʻoku fie maʻu ke fakatau atu e foʻi mama fakamaʻú.

Ka ʻe anga fēfē haʻaku kole kia Seli ke fai iá? Naʻá ku toki foaki pē kiate ia ʻa e foʻi mamá. Ko e hā ʻene fakakaukaú ki haʻaku kole ange ke fakatau e foʻi mamá kae lava ke ma fakatau mai ha uite, mahoaʻa mo ha laise? Ka ʻi he taimi tatau naʻá ne hohaʻa foki mo ia. Naʻá ne fakakaukau ia pe ʻe anga fēfē haʻane kole mai kiate au ke fakatau e foʻi mama ne u fili maʻaná? Te u loto-mamahi nai ai?

Ka naʻe fuʻu mālohi e ongo naʻá ma maʻú ke tukunoaʻi, pea ko e lahi ange ko ia ʻema fakakaukau ki aí, ko e toe mahino lelei ange pē ia ʻa e meʻa ke fai ki he foʻi mama taiamoní. ʻI hono fakahā mai ʻe Seli e meʻa ko iá ʻi ha ngaahi ʻaho siʻi kimuʻa he Kilisimasí, naʻá ku fiefia ʻi heʻene maʻu e tali tatau mo ia naʻá ku maʻú. Ko ha fakamoʻoni mālohi mo lelei ia kiate kimaua ki hono fili e tokotaha ke te mali mo iá. Ke ʻiloʻi ko e meʻa ʻoku tau fakamuʻomuʻa mo fakamahuʻingaʻí ʻoku tau tui tatau ai mo e palōfita ʻa e ʻOtuá ʻo fakapapauʻi ai e meʻa ʻoku moʻoní. Naʻe hounga kiate au ʻene loto ke fai ha feilaulau ke muimui he palōfitá.

Kātaki naʻa fehālaaki hoʻomou maʻu kiate aú pea kātaki ʻoua ʻe fakatau homou foʻi mamá! ʻOku ʻikai ke hala hono fakatau mai pe tui ha foʻi mama fakamaʻú. Ko hono moʻoní, ʻoku maʻu ʻe heʻetau fānau malí kotoa ha foʻi mama fakaʻofoʻofa mo lelei. ʻOku lahi ha ngaahi founga te tau lava ke muimui ai he kau palōfitá mo fakaʻaongaʻi ʻenau akonakí ki heʻetau moʻui fakatāutahá. Ka koeʻuhí ko e fakahinohino ʻa e Laumālié kiate kimaua ke muimui ki he palōfitá ʻo fakatau homa foʻi mama fakamaʻú, pea ko ʻema filí pē ke tauhi pē ʻa e foʻi mamá pe ko e muimui ki he palōfitá. Naʻe tokoni ʻeni ke ma fokotuʻu ha sīpinga ʻe ua ki homa ʻapí talu pē mei he kamataʻangá: muimui ki he palōfitá mo e muimui he ngaahi ueʻi fakatāutaha mo fakalaumālie te ma maʻú.

Ngaahi Tali ki Heʻetau Filí

Naʻe tāpuni e falekoloa siueli ne u fakatau mei ai e foʻi mamá ʻi ha uike ʻe taha hili e Kilisimasí, ne u ʻalu leva ʻo talanoa mo e tokotaha fakatau siuelí ʻi he ʻuluaki faingamālié pē naʻe ava aí. Naʻá ku ʻiloʻi lelei pē he ʻikai ke loto ia ke toe fakafoki mai e paʻangá; he kuo ʻosi tui e foʻi mamá ia pea mahino kuo ʻosi fakaʻaongaʻi. Naʻá ku teuteu pē ki he meʻa ʻe hokó pea fakakaukau kuo pau ke u fakatau e foʻi mamá ʻi ha mahuʻinga maʻulalo ange pea ko ha mole lahi ia. Ka ne u ʻohovale he molū ʻa e loto ʻo e tokotaha fakatau siuelí. Naʻá ku lue mei he fale siuelí mo e paʻanga mei he foʻi mamá—mo ofo ʻi he anga hono ʻomi ʻe he ʻEikí ha founga ke tau talangofua aí.

Naʻe ʻikai ke fiefia e taha kotoa ʻi heʻema filí. ʻI he taimi naʻe ʻilo ai ʻe homa kaungāmeʻá—kau ai e kāingalotu ʻo e Siasí—ʻa e meʻa ne ma faí pea sio ki he kiʻi foʻi mama leta naʻá ku ngaohi ke tui ʻe Selí, naʻa nau talamai ʻokú ma vale. Naʻe ʻikai ke faʻa tui e kau fafine he toʻu ʻo Selí naʻá ne loto ki he meʻa naʻá ne faí. Naʻe tokosiʻi ha niʻihi ne poupou pe fakalotolahi mai.

Naʻe mālohi pē ʻa Seli pea ʻiloʻi te ne sai pē ia tatau ai pē pe ko e hā e fakakaukau ʻa e kakaí; he naʻá ne ʻiloʻi pau naʻe muimui ia ki he palōfitá. Pea naʻe mahuʻinga ange ia ʻi ha toe meʻa. Ka naʻe ʻomi ʻe he ʻEikí kiate kimaua ha ʻaloʻofa ongongofua ʻʻo fakafou ʻi ha ongo kaungāmeʻa naʻe tokoni ke ʻoua te ma ongoʻi tukuhāusia.

Naʻá ku hanga mo hoku kaungāmeʻa ko Popí ʻo fakafeʻiloaki ʻa Falani ki he Siasí ʻi he ako māʻolungá. Naʻa mau ngāue fakafaifekau kotoa pea hili e foki mai ʻa Falani mei heʻene ngāue fakafaifekaú, naʻá na fakamaʻu leva mo Popi. ʻI heʻena haʻu ʻo vahevahe mai e ongoongo fakafiefia ko ʻení kiate au mo Selí, naʻá ma ʻilo naʻe ʻikai ke na fakatau mai ha foʻi mama fakamaʻu, he naʻá na loto ke fakaʻaongaʻi e paʻangá ke fakatau mai ha meʻakai ke fakatolonga. Naʻe mālie ki he toko fā ko kimautolú ʻa hono fakahinohinoʻi kimautolu ʻe he Laumālié ke fai e meʻa tatau. Naʻe fakamālohia lahi ʻaupito ʻemau kaungāmeʻá ʻo laka hake he taʻu ʻe 40, ʻi heʻemau tukupā ko ia ke muimui he Laumālie Māʻoniʻoní pea mo e palōfita moʻuí.

Ngaahi Tāpuaki mei he Talangofuá

Naʻe kamata leva ke ma fakatau mo Seli e ngaahi meʻakai angamaheni ki heʻema uelofeá ʻi Sānuali 1977 pea hokohoko atu hono fakatau fakakongokonga kae ʻoua kuo aʻu ki heʻema mali ʻi ʻEpeleli ʻo e taʻu ko iá. Kimuʻa peá ma malí, naʻá ma tānaki e meʻakaí he ʻapi ʻo ʻeku ongomātuʻá.

Naʻe tui ʻe Seli e mama letá ko ha foʻi mama mali ʻi ha taimi lōloa lolotonga ko ia hono fakaʻosi ʻeku ako ki he ʻuluaki mataʻitohí pea hoko atu ai ki he ako toketā nifó. Naʻe hiki holo homa fāmilí ʻi he hokohoko atu e akó. Naʻá ma anga ki hono hiki e ngaahi kane uité mei he fale ki he fale, ʻapi ki he ʻapi, mo e kolo ki he koló. Naʻe kamata leva ke fakamamaʻo homa ngaahi kaungāmeʻá meiate kimaua he taimi kotoa pē ne ma hiki aí, ka ʻi he ngaahi taʻu mai kimuí, naʻá ma ongoʻi houngaʻia moʻoni ʻi he muimui ki he faleʻi ʻa e kau taki ʻo e Siasí.

ʻI he ʻosi ʻeku ako toketā nifó pea kamata ke u ngāué, naʻe ʻi ai haʻama fānau ʻe toko ua mo Seli pea ʻikai haʻama paʻanga. Kae mālō mo e meʻakai ne ma fakatolonga kimuʻa heʻema malí, naʻe lava ke ma moʻui ai. Naʻe tāpuekina ʻema moʻuí ʻi heʻema talangofua ki he faleʻi fakaepalōfitá ʻo laka hake he taʻu ʻe hongofulu hili ʻema malí, hili ia haʻaku toe fakakakato ha ako makehe lahi ange ki he nifó (orthodontic). Naʻe ʻikai pē ke ʻi ai haʻama paʻanga, ka naʻe tāpuekina kimaua ke lava ʻo fafanga homa fāmilí (ʻa ia ʻoku kau ai ha fānau ʻe toko fā) mei heʻema meʻakai ne fakatolongá, ʻo ʻikai ai ke ma toe kumi meʻakai ʻaki ha kaati fakamoʻua pe nō ha paʻanga.

Talu mei he ngaahi taʻu ko iá, mo hono tāpuekina kimautolu ʻi ha ngaahi founga kehekehe koeʻuhí ko e talangofua ki he ngaahi akonaki ʻa e kau palōfitá. Kuó ma ako ke ʻoua naʻa toe fehuʻia e moʻoni e meʻa ʻoku akoʻi ʻe he kau palōfitá mo e kau ʻaposetoló pe toe fifili pe ʻoku totonu ia pe ʻikai. Kuó ma ako ʻe tāpuekina ʻetau moʻuí ʻi hono ngāueʻi—pea fakahoko he taimi pē ko iá—ʻa ʻenau ngaahi faleʻí.

Ako ke Fanongo ki he Akonaki ʻa e Palōfitá

Mahalo ʻe ui ʻe ha niʻihi ʻemau ngaahi ngāué ko e talangofua kui. Ka ʻoku tau maʻu e talaʻofa fakatāutaha ʻa e ʻEikí he ʻikai teitei taki halaʻi kitautolu ʻe he kau palōfitá.3 ʻOku tokoni hono ʻilo ʻení ke tau fanongo ai ki honau leʻó ʻo hangē pē ko haʻatau fanongo ki Hono leʻo ʻOʻoná (vakai, T&F 1:38).

ʻOku tau toe ako foki ʻoku angamaheni ʻaki pē hono fakaafeʻi kitautolu ʻe he kau palōfita moʻuí ke fai ha ngaahi meʻa; ʻoku ʻikai ke nau faʻa fakaʻaongaʻi e lea hangē ko e fekauʻi pe fakamālohiʻi. ʻOku angavaivai mo angamalū pē ʻenau founga akonakí mo e fakaafé, pea ʻoku ʻikai ko ha meʻa ia ke fakatonuhiaʻi ʻaki ʻa ʻetau talangataʻá. Kuo tāpuekina maʻu pē au mo Seli ʻi heʻema lau ko ha fekau e ngaahi fakaafe ke fakahoko ha meʻá.

Kuó ma toe ako foki ke ʻilo ʻenau fakahinohinó ʻaki e fakafanongo ki he ngaahi kupuʻi lea hangē ko e “Naʻá ku fakalaulauloto …” pe “Ko ha meʻa naʻe nofo maʻu pē ai ʻeku fakakaukaú ko e …” pe “ʻOku ou ongoʻi ke fakahā atu kiate kimoutolu …” pe “Tuku ke u fai atu ha faleʻi kau ki he …” pe “ʻOku ou fakatauange pē ʻe …” Ko e ngaahi kupuʻi lea ko ʻení mo ha niʻihi tatau mo iá ko e ngaahi meʻa ia ʻe tokoni ke tau ʻilo e meʻa ʻoku ʻi he fakakaukau mo e loto ʻo e kau tamaioʻeiki kuo pani ʻa e ʻEikí.

Ko e meʻa ʻe taha ʻoku tokoni ke tau fanongo ai ki he leʻo ʻo e ʻEikí ʻi heʻetau fanongo ki he kau palōfitá mo e kau ʻaposetoló ko ʻetau tokanga makehe he taimi ʻoku nau lau mai ai ha lea mei he kau palōfita pe kau ʻaposetolo kehé. Ne akonaki ʻa e ʻEikí te Ne tuku ʻEne folofolá ki he ngutu ʻo e kau fakamoʻoni ʻe toko ua pe toko tolu (vakai 2 Kolinitō 13:1; T&F 6:28).

Koeʻuhí ne toutou ongona ʻi he konifelenisi lahi ko ia kimuʻa peá ma fakamaʻú, e pōpoaki ʻo e moʻui fakafalala pē kiate kitá, naʻá ku ongoʻi mo hoku uaifí naʻe ʻomai fakahangatonu pē e pōpoakí ia maʻamaua he taimi ko iá. Naʻe ueʻi kimaua ke muimui ki he faleʻi ko iá ʻi ha founga ʻoku ʻasi ki tuʻa. Neongo iá, ʻoku ʻikai maʻu pē ko e muimui ki he palōfitá ʻa e fakahāhā ʻo e mateakí; ka ʻoku faʻa fakahā ʻetau talangofuá ʻi ha ngaahi founga ʻoku iiki mo toe fakatāutaha ange. ʻOku tatau ai pē pe ʻoku ʻilo ʻe he niʻihi kehé pe ʻoku tau talangofua pe ʻikai, ka ʻoku ʻafioʻi ia ʻe he ʻOtuá. Pea te Ne tāpuekina kitautolu ʻi heʻetau talangofuá mo ʻomi ha founga ke lava ʻo fakahoko ai ia.

ʻI he ʻaho ní ʻoku tui ʻe Seli ha foʻi mama mali ʻo hangē ko ia ʻoku angamaheni ʻakí, ka ʻokú ne kei tauhi he ngaahi taʻu kotoa ko ʻení e foʻi mama letá ko ha fakamanatu mahuʻinga. Ko ha fakaʻilonga ia kiate kimaua ʻo ʻema fili he kamataʻangá ke hoko maʻu pē e muimui ki he faleʻi ʻa e palōfitá ko e konga mahuʻinga ʻema moʻui fakafāmilí. ʻI heʻema vakai he taimí ni ki hono ʻohake heʻema fānaú ʻenau fānaú, ʻokú ma fiefia he ʻoku hoko e muimui faivelenga ki he kau palōfitá, Palesiteni Tōmasi S. Monisoni ko e konga ia e moʻui ʻa honau fāmilí. ʻOkú ma pehē ko e talangofua ko ʻení ko ha tukufakaholo lelei pea ko ha fakaʻilonga moʻoni ʻo hono tauhi ko ia ʻo ha foʻi mama fakamaʻú.

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Vakai, Barbara B. Smith, “She Is Not Afraid of the Snow for Her Household,” Ensign, Nov. 1976, 121–22.

  2. Spencer W. Kimball, “A Program for Man,” Ensign, Nov. 1976, 110.

  3. Vakai, Harold B. Lee, “The Place of the Living Prophet, Seer, and Revelator” (lea ki he kau ngāue he seminelí mo e ʻinisititiuti fakalotú, ʻaho 8 Siulai 1964), 13; Marion G. Romney, ʻi he Conference Report, Oct. 1960, 78; The Discourses of Wilford Woodruff, ed. G. Homer Durham (1946), 212–13.

ʻOku tui ʻe Seli he ʻahó ni ha foʻi mama mali ʻo hangē ko e mama angamahení, ka ʻokú ne kei tauhi he ngaahi taʻu kotoa ko ʻení e kiʻi foʻi mama letá (ʻi laló). Ko ha fakaʻilonga ʻeni kiate kimaua ʻo ʻema fili he kamataʻangá ke muimui ki he palōfitá.

Faitaaʻi ʻe John Luke