Hisitōlia ʻo e Siasí
Talateú: ‘Ko ha Meʻa Mātuʻaki Makehe’


Talateú

“Ko ha Meʻa Mātuʻaki Makehe”

Naʻe pehē ʻe Sisitā ʻEma Sāmita ʻi he fuofua fakataha ʻa e Fineʻofá, “Te tau fai ha meʻa mātuʻaki makehe.”1 Naʻe moʻoni ʻene leá. ʻOku fonu e hisitōlia ʻo e Fineʻofá ʻi he ngaahi sīpinga ʻo ha kau fafine kuo nau lavaʻi ha ngaahi meʻa mātuʻaki makehe ʻi heʻenau ngāueʻi ʻenau tui ki he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisí. Naʻe fokotuʻu ʻa e Fineʻofá ke tokoni ki hono mateuteu e ngaahi ʻofefine ʻo e ʻOtuá ke maʻu e ngaahi tāpuaki ʻo e moʻui taʻengatá. ʻOku tokoni ʻa e Fineʻofá ke teuteuʻi e kakai fefiné ki he ngaahi tāpuaki ʻo e moʻui taʻengatá, ʻi heʻenau fakatupulaki e tui ki he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi pea mo ʻEne Fakaleleí; fakamālohia e fakafoʻituituí, ngaahi fāmilí, mo e ʻapí ʻo fakafou ʻi he ngaahi ouaú mo e ngaahi fuakavá; pea ngāue faaitaha ke tokoniʻi e niʻihi ʻoku faingataʻaʻiá. ʻOku fakakakato ʻe he kau fafiné ʻenau ngaahi taumuʻá ʻi heʻenau fekumi, maʻu, pea ngāueʻi e fakahā fakafoʻituituí ʻi honau ngaahi uiuiʻí pea mo ʻenau moʻui fakatāutahá.

Ko e tohí ni, ʻoku ʻikai ko ha hokohoko ia ʻo e ngaahi meʻa ne hoko he hisitōliá, pe ko ha feinga ke ʻoatu ha vakai kakato ki he meʻa kotoa pē kuo fakahoko ʻe he Fineʻofá. Ka ʻoku ʻomi ai ʻa e vakai fakahisitōlia ki he lahi fakalūkufua ʻo e ngāue ʻa e Fineʻofá. ʻOku akoʻi mai ʻe he tohí ni ʻo fekauʻaki mo e ngaahi fatongia mo e ngaahi faingamālie ʻoku maʻu ʻe he kau fafine ʻi he Siasí, ʻa ia kuo ʻomi ʻi he palani ʻa e Tamai Hēvaní ki he fiefiá, ʻo fakafou ʻi ha ngaahi fakamatala fakahisitōlia, ngaahi aʻusia fakafoʻituitui, ngaahi folofola pea mo e ngaahi lea ʻa e kau palōfita ʻi he ngaahi ʻaho kimui ní pea mo e kau taki ʻo e Fineʻofá.

Ko e Hā ʻOku Tau Ako ai ʻa e Hisitōlia mo e Ngāue ʻa e Fineʻofá?

Naʻe pehē ʻe he Palesiteni hono hongofulu mā ua ʻo e Siasí ko Palesiteni Sipenisā W. Kimipolo, “ʻOku mau ʻiloʻi ko e kau fafine ko ia ʻoku nau houngaʻia moʻoni ʻi he kuohilí, te nau tokanga ke fatu ha kahaʻu angatonu.”2 ʻE tokoni ʻa hono ako ʻo e tohí ni, ke fakatupulaki ai ʻe he houʻeiki fafiné ʻa ʻenau houngaʻia ʻi he kuohilí pea mo e mahino kiate kinautolu ʻa honau tukufakaholo fakalaumālié.

ʻOku akoʻi mai ʻe he hisitōlia ʻo e Fineʻofá ʻa e tupuʻanga fakalangi mo e mahuʻinga taʻengata ʻo e ngaahi ʻofefine ʻo e ʻOtuá. Ko ha talanoa fonu-Laumālie ia ki ha kau fafine toʻa, faivelenga mo mohu taumuʻa kuo nau ngāue ka naʻe ʻikai fakatokangaʻi ʻe he kakaí. ʻE lava ʻi hono ako ʻo e hisitōlia ko ʻení ke mamata ai ʻa e Kāingalotu ʻo e Siasí ʻoku ʻafioʻi ʻe he Tamai Hēvaní ʻa Hono ngaahi ʻofefiné, ʻokú Ne ʻofa ʻiate kinautolu pea ʻokú Ne fakafalala mai kiate kinautolu ha ngaahi fatongia toputapu pea ʻokú Ne tataki ʻa kinautolu ʻi heʻenau fakahoko ʻa e ngaahi fatongia ko iá. Kuo hanga ʻe he ngaahi ngāue ʻa e kau fafine ʻo e Siasí ʻo fakauouangatahaʻi ai kinautolu mo e kau tangata maʻu lakanga fakataulaʻeikí ʻi hono langa e puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻi he māmaní pea mo fakamālohia ʻa e ngaahi ʻapi ʻo Saioné.

Ako Fakatāutaha ʻo e Ngaahi ʻOfefine ʻi Hoku Puleʻangá

ʻOku ʻikai toka e mahuʻinga ʻo e tohí ni ʻi he ngaahi ʻaho mo e ngaahi moʻoniʻi meʻa ʻokú ne ʻoatú, ka ʻi he ngaahi taumuʻa, ngaahi tefitoʻi moʻoni mo e ngaahi sīpinga ʻokú ne akoʻi maí. ʻI hono ako fakatāutaha ko ia ʻe he kau fafine ʻo e Fineʻofá ʻa e tohí ni mo nau toutou vakai ki aí, te nau ʻiloʻi ai ʻoku ʻikai fekauʻaki e tukufakaholo ʻo e Fineʻofá mo ha kau fafine pē naʻe moʻui ʻi he kuohilí; ka ʻoku fekauʻaki foki ia mo ha kau fafine ʻi he funga ʻo e māmaní he ʻahó ni ʻoku nau fakahoko mo tauhi ʻa e ngaahi fuakavá. ʻE lava ke tokoni e mahino ko ʻení ke fakalotoa fakalaumālie ai e kau fafiné ʻe he kuohilí pea nau ongoʻi nonga ʻi heʻenau fehangahangai mo e kahaʻú.

ʻE lava ke tokoni e ngaahi akonaki, ngaahi talanoa mo e ngaahi sīpinga ʻi he tohí ni ke tākiekina e kau fafiné ʻi hono fokotuʻu e ngaahi meʻa ʻoku totonu ke nau fakamuʻomuʻá pea pehē ki ha ngaahi tōʻonga moʻui ʻe tokoni ke nau fakatupulaki ai ʻa e tuí mo e angatonu fakafoʻituituí, fakamālohia e ngaahi fāmilí mo e ʻapí pea mo hono kumi pea tokoniʻi ʻa kinautolu ʻoku faingataʻaʻiá.

Naʻe pehē ʻe Sisitā Pele S. Sipāfooti ko e palesiteni lahi hono hiva ʻo e Fineʻofá: “ʻOku ou tui ʻe lelei ki he fefine angamaheni ʻo e ʻaho ní ke ne vakaiʻi ʻa e ngaahi meʻa ʻoku manako aí, vakavakaiʻi mo e ngaahi ngāue ʻoku kau ki aí pea feinga ke toe faingofua ange ʻene moʻuí, ʻo ne fakamuʻomuʻa e ngaahi meʻa ʻoku mahuʻingá pea tō ʻene fakamamafá ʻi he meʻa ʻe maʻongoʻonga mo tuʻuloa taha hono ngaahi olá, ka ne siʻaki ʻa e ngaahi ngāue ʻoku ʻikai fuʻu ʻaonga hono olá.”3.”

ʻI he ako ko ia e kau fafiné mei he hisitōlia ʻo e Fineʻofá, ʻe lava ke nau ʻilo ai ha ngaahi sīpinga, ngaahi fakafōtunga pea mo ha ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku ʻuhingamālie ʻaupito kiate kinautolu. ʻI hono ueʻi kinautolu ʻe he ngaahi ʻilo ko iá pea mo e ngaahi akonaki ʻa e kau palōfita ʻi onoʻaho mo onopōní, ʻe lava ke nau fekumi, maʻu mo ngāueʻi ai ʻa e fakahā fakatāutaha ʻoku nau maʻú. ʻE lava ke nau maʻu ha tataki ʻi heʻenau faifeinga ke hoko ko e kakai ʻoku finangalo ʻa e ʻEikí ke nau aʻusiá mo fai e ngaahi meʻa ʻokú Ne finangalo ke nau faí.

ʻE lava ke maʻu ʻe he kau fafiné ha fakalotolahi mei he ngaahi lea ʻa ʻAlamaá: “ʻOku fakahoko ʻe he fanga kiʻi meʻa iiki mo faingofuá ʻa e ngaahi fuʻu meʻa lalahi.”4 ʻE tokoni e fanga kiʻi meʻa iiki mo faingofua ʻoku nau fakahokó ke nau mamata ai ki he founga ʻoku fakamālohia mo tataki ai ʻe he ʻEikí ʻa ʻenau moʻuí.

Ko Hono Ako Fakataha mo e Niʻihi Kehé ʻa e Hisitōlia mo e Ngāue ʻa e Fineʻofá

ʻOku hoko ʻa e tohí ni ko ha maʻuʻanga tokoni mahuʻinga ke tokoni ki he kau fafine ʻo e Fineʻofá ʻi heʻenau ako fakataha ʻi he ngaahi ʻaho Sāpaté mo e ngaahi ʻaho kehe foki ʻo e uiké. Ke maʻu ha ngaahi fakahinohino fakalūkufua fekauʻaki mo e akoʻi ʻoku fai ʻi he ngaahi fakataha ʻa e Fineʻofá, ʻe lava ke vakai e kau taki fakauooti mo fakakolo ʻo e Fineʻofá ki he tohi tuʻutuʻuni lolotongá pea mo e LDS.org. Ke maʻu ha fakamatala tukupau fekauʻaki mo hono fakaʻaongaʻi e tohí ni ʻi he ngaahi fakataha ʻa e Fineʻofá, ʻe lava ke nau vakai ki he LDS.org pea mo e ngaahi fakahinohino kehe kuo pulusi atu ʻe he Siasí.

ʻOku fakataumuʻa e tākiekina ke fai ʻe he tohí ni ke mahulu atu ia ʻi he ngaahi fakataha pē ʻa e Fineʻofá. ʻE lava ke ako mo aleaʻi fakataha ʻe he ngaahi fāmilí ʻa e ngaahi sīpinga mo e ngaahi akonaki ʻi he tohí. ʻE lava ke vahevahe atu ʻe he kau fafine ʻo e Fineʻofá ʻa e tohí ki honau ngaahi kaungāmeʻá. ʻE lava ke fakaʻaongaʻi ʻa e tohí ʻe he kāingalotu ʻo e Siasí ʻi he toʻu kotoa pē ke nau vakai ki ai ʻi he ngaahi lēsoní, ngaahi leá mo e ngaahi fakataha alēleá.

Fakamāloó

ʻOku ʻoatu ʻe he kakai ne nau teuteuʻi e tohí ni ki hono pulusí, ha fakamālō kia Lūsila C. Teiti (Lucile C. Tate) mo hono fakafotu ko ʻIleini R. Hālisí, ʻa ia ne uiuiʻi mo vaheʻi kinaua ʻi he 1996 ke na fakatahatahaʻi e hisitōlia ʻo e Fineʻofá kuo teʻeki ai pulusí. Naʻe tauhi ʻena ngāué ke hoko ko ha maʻuʻanga tokoni ʻi he ngaahi ʻākaivi ʻa e Siasí. Kuo hoko ʻena ngāue ke hiki ha fakamatala fekauʻaki mo e moʻui ʻa e kau palesiteni lahi ʻo e Fineʻofá pea mo e ngaahi meʻa lalahi kuo hoko ʻi he Fineʻofá, ko e fakavaʻe ʻo e tohí ni.

ʻOku ʻoatu foki mo e fakamālō loto houngaʻia ki he niʻihi ko ʻení: Sūsana W. Tena (Susan W. Tanner), naʻe vaheʻi ʻi he 2009 ke ne hiki e fuofua hisitōlia kakato ko ʻeni ʻo e Fineʻofá maʻá e Siasí fakalūkufua, ʻo ne fakaʻaongaʻi ki ai e ngāue ʻa Sisitā Teiti mo Sisitā Hālisí ko hano fakavaʻe; pehē ki he kau ʻētita mo e kau fokotuʻutuʻu ne nau maʻu e laumālie ʻo e tuʻunga ʻe lava ke aʻu ki ai ʻa e tohí ni pea nau ngāue tōtōivi ke fakahoko ia; pehē ki he niʻihi kehe ne nau tohi mo tokoni pea pehē mo e fakamālō ki he kau faihisitōlia ʻoku toe hā atu ʻenau ngāue kuo ʻosi pulusí ʻi he ngaahi fakamatala he fakaʻosinga ʻo e tohí ni.

Fakaʻosí, naʻe ʻikai ke mei lava ʻo tohi ʻa e hisitōliá ni ka ne taʻe ʻoua ʻa e tui, mateaki mo e ngāue tokoni ʻa e houʻeiki fafine ʻo e Fineʻofá ʻi he hisitōlia kotoa ʻo e Siasí.

Talateú

  1. Emma Smith, ʻi he Tohi Miniti ʻa e Fineʻofá, Nāvū, ʻIlinoisi, 17 Māʻasi 1842, Church History Library, 12.

  2. Spencer W. Kimball, “Ko e Ngaahi Monūʻia mo e Ngaahi Fatongia ʻo e Kakai Fefiné,” Tūhulu, Māʻasi 1979, 194.

  3. Belle S. Spafford, A Woman’s Reach (1974), 96–97.

  4. ʻAlamā 37:6

ʻOku hangē ʻa e houʻeiki fafine ʻo e Fineʻofá he ʻahó ni ko Mele mo Maʻata ʻi he Fuakava Foʻoú, ʻo nau ngāue faitōnunga ko e kau ākonga faitōnunga ʻa Sīsū Kalaisi.

ʻOku tokoni e ako fakatāutahá ke ʻilo ai ʻe he kau fafiné ʻa honau ngaahi fatongia ʻi he puleʻanga ʻo e ʻOtuá.

ʻE lava ke felangaʻaki hake ʻa e kau fafiné ʻi heʻenau aleaʻi ʻa e hisitōlia mo e ngāue ʻa e Fineʻofá.