Akonaki ʻa e Kau Palesitení
Vahe 23 Ko e Ngaahi Tāpuaki ʻo e Temipalé


Vahe 23

Ko e Ngaahi Tāpuaki ʻo e Temipalé

“ʻOku hoko ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e temipalé ko e ngaahi fungani tāpuaki ia ke ʻoatu ʻe he Siasí.”

Mei he Moʻui ʻa Kōtoni B. Hingikelií

Naʻe pehē ʻe Palesiteni Hingikelī ʻi he fakataha lahi ʻo e lakanga fakataulaʻeikí he konifelenisi lahi ʻo ʻOkatopa 1997, “ʻOku ou tui ʻoku ʻikai ha mēmipa ʻo e Siasí kuó ne maʻu ʻa e taupotu taha ʻe foaki ʻe he Siasí ni kae ʻoua kuó ne maʻu hono ngaahi tāpuaki fakatemipalé ʻi he fale ʻo e ʻEikí.” “ʻI heʻene peheé, ʻoku tau fakahoko ai e meʻa kotoa pē ʻoku tau ʻilo hono foungá ke fakavaveʻi hono langa ʻo e ngaahi fale toputapú ni mo ʻai ʻa e ngaahi tāpuaki ʻoku maʻu ʻi aí ke ʻatā ange ke maʻu.”1 Naʻá ne fakalau ha ngaahi temipale naʻe ʻi ha ngaahi tuʻunga kehekehe ʻo e palaní mo e langá, peá ne toki fai leva ha fanongonongo te ne liliu e moʻui ʻa e kakaí ʻi he māmaní kotoa:

“ʻOku lahi ha ngaahi feituʻu ʻo e Siasí ʻoku mamaʻo, ʻoku tokosiʻi ai ʻa e kāingalotú mo ngali heʻikai ke toe tupu ʻo tokolahi fēfē ʻi he kahaʻu vave maí. ʻE taʻofi nai meiate kinautolu ʻoku nofo ʻi he ngaahi feituʻu ko iá e ngaahi tāpuaki e ngaahi ouau fakatemipalé? Naʻa mau fakalaulaulotoa ʻi he faʻa lotu e fehuʻi ko iá, lolotonga haʻamau ʻaʻahi ki ha feituʻu pehē ʻi he ngaahi māhina siʻi kuo hilí. ʻOku mau tui, ko e talí naʻe maama mo mahino.

“Te tau langa ha fanga kiʻi temipale iiki ʻi ha niʻihi ʻo e ngaahi feituʻu ko ʻení. … ʻE langa kinautolu ki he tuʻunga totonu ʻo e temipalé, ʻa ia ʻoku toe fuʻu lelei ange ʻi he tuʻunga ʻo e ngaahi falelotú. ʻE fakahoko ai ʻa e papitaiso maʻá e pekiá, ouau ʻenitaumení, silá, mo e toenga ʻo e ngaahi ouau ʻo e fale ʻo e ʻEikí maʻá e moʻuí mo e pekiá fakatouʻosi.”2

Naʻe kamata ʻa e ueʻi fakalaumālie ki he palani ko ʻení ʻi ha taʻu ʻe 20 kimuʻa, lolotonga e hoko ʻa Palesiteni Hingikelī ko e sea ʻo e Kōmiti Temipale ʻa e Siasí. Naʻá ne hiki ʻi heʻene tohinoá ʻi heʻene hohaʻa ʻi he ʻikai maʻu ʻe ha tokolahi ʻo e Kāingalotú ha faingamālie ke maʻu e ngaahi tāpuaki fakatemipalé, “ʻE lava ke langa ʻe he Siasí ha [fanga kiʻi temipale iiki ange] ʻi he mahuʻinga ʻo e Temipale Uāsingatoní [naʻe kei langa he taimi ko iá]. ʻE ʻoatu ai ʻa e temipalé ki he kakaí kae ʻikai ʻai e kakaí ke nau fononga mamaʻo mai ki ai.”3

Naʻe ʻi ai ha fakahā mei he ʻEikí ʻi he 1997 naʻá ne ʻomi ʻa e foʻi fakakaukau ko ʻení. Naʻe vahevahe ʻe Palesiteni Hingikelī ha meʻa fekauʻaki mo e fakahā ko iá ʻi heʻene fakahoko e lotu fakatapui ʻo e Temipale Kolonia Uālesi Siuāuā Mekisikoú. Naʻá ne lotu ʻo pehē, “Naʻá Ke fakahā mai heni ʻi Mekisikou Tokelau ʻa e fakakaukau mo e palani ki ha temipale siʻisiʻi angé, fakataha mo hono ngaahi fakaikiikí, kae feʻunga hono lahí mo e ngaahi fie maʻu pea mo e tūkunga ʻo e kāingalotu ʻo e Siasí ʻi he feituʻu ko ʻeni Hoʻo ngoue vainé. Naʻe maʻu e fakahā ko iá ʻi ha holi mo ha lotu ke tokoniʻi Ho kakai ʻi he fanga kiʻi kolo ko ʻeni kuo nau tuʻumaʻu mo faimateakí.”4

ʻOsi ha māhina ʻe ono mei hono fakahā ʻa e palani ke langa ha ngaahi temipale iiki angé, kuo toe fai ʻe Palesiteni Hingikelī ha fanongonongo mahuʻinga ʻe taha.

“Kuo mau fononga mamaʻo takai ki he lotolotonga ʻo e kāingalotu ʻo e Siasí. Kuó u feʻiloaki mo ha niʻihi ʻoku nau masivesiva ʻaupito he koloa ʻo e māmaní. Ka ʻoku vela māfana honau lotó ʻi he tui ki he ngāue ʻo e ngaahi ʻaho kimui ní ʻOku nau ʻofa ʻi he Siasí. ʻOku nau ʻofa ʻi he ongoongoleleí. ʻOku ou ʻofa ki he ʻEikí mo fie fai Hono finangaló. ʻOku totongi ʻenau vahehongofulú, neongo ʻene siʻí. ʻOku nau feilaulau lahi ke ō ki he temipalé. ʻOku nau fononga laulauʻaho ʻi ha ngaahi pasi ngaholo mo ha ngaahi vaka motuʻa. ʻOku nau tānaki ʻenau paʻangá pea feilaulauʻi ʻenau ngaahi fie maʻú kae malava.

“ʻOku nau fie maʻu ha ngaahi temipale ofi—ha fanga kiʻi temipale iiki, fakaʻofoʻofa, mo matauhi. ʻI heʻene peheé, ʻoku ou toʻo ai e faingamālié ni ke fakahā ki he Siasí kotoa ha polokalama ke langa ha fanga kiʻi temipale iiki ʻe 30 he vave tahá. …

“ʻE hoko ʻeni ko ha ngāue lahi. Kuo teʻeki ai ʻahiʻahi fakahoko ha ngāue tatau mo ia kimuʻa. … ʻE aʻu heni ki ha temipale foʻou ʻe 47 ʻo kehe ia mei he temipale ʻe 51 ʻoku lolotonga ngāué. Te u pehē ʻe sai ke tau tānaki atu mo ha temipale kehe ʻe 2 ke aʻu oʻ 100 ʻi he ʻosi ʻa e senituli ko ʻení, ko e taʻu ʻaki ia ʻe 2,000 ʻtalu e hāʻele mai hotau ʻEiki mo e Fakamoʻui ko Sīsū Kalaisí ʻi he kakanó’ (T&F 20:1). ʻOku tau laka atu ʻi he polokalamá ni ʻi ha tuʻunga kuo teʻeki ai ke tau mamata ai kimuʻa.”5

Naʻe fakatapui ʻe Palesiteni Hingikelī ʻi he ʻaho 1 ʻo ʻOkatopa 2,000 ʻa e Temipale Positoni Masasūsetí, ko e temipale ʻaki ia hono 100 ʻoku ngāue. Naʻá ne fakatapui kimuʻa pea ʻosi e taʻú ha temipale ʻe ua ʻi Palāsila. Pea ko e taimi naʻe pekia ai ʻi he ʻaho 27 ʻo Sānuali 2008, kuo ʻi ai ha temipale ʻe 124 ʻo e Siasí kuo ngāue, mo ha temipale kehe ʻe 13 kuo ʻosi fakahā. ʻI he temipale ko ia ʻe 124, naʻe kau ʻa Palesiteni Hingikelī ʻi hono palani mo langa e konga lahi ʻo kinautolu mo ne fakatapui ha temipale ai ʻe 85.

Neongo hono fakahā ʻe Palesiteni Hingikelī e konga lahi ʻo e ngaahi temipale foʻoú, pea naʻa mo ʻene fakatumutumu ʻi honau fakaʻofoʻofá, ka naʻá ne fakamanatu ki he Kāingalotú ʻa e taumuʻa ʻo e ngaahi fale toputapu ko iá: ke tāpuakiʻi ʻa e fakafoʻituituí mo e ngaahi fāmilí, fakatāutaha. Naʻá ne pehē ʻi heʻene lea fekauʻaki mo e Temipale Sani Tiako Kalefōniá: “Ko ha fale mahuʻinga mo fakaʻofoʻofa. Ka neongo hono fakaʻofoʻofa ʻo e falé, ka ʻoku hoko pē ia ko ha meʻangāue ke fakahoko e meʻa ʻoku tau fie maʻú. Naʻe langa ʻa e fale ko iá mo fakatapui ki he fakahoko ʻo e ngaahi ouau toputapu kuo fakahā ʻe he ʻEikí ʻi he kuonga ko ʻení.”6

Naʻá ne pehē ʻi he taimi ʻe taha: “ʻOku hala ha taha te ne maʻu kakato ʻa e ongoongoleleí kae ʻoua kuó ne maʻu [ʻa e ngaahi ouau ʻo e temipalé]. Pea ʻoku hilifaki e fatongia ko iá kiate kitautolu ke tau fakapapauʻi ʻoku ʻi ai e fale ko iá. ʻOku ʻikai ke u ʻilo pe ko e hā e lōloa ʻo ʻeku moʻuí, ka ʻoku ou fie fakaʻosiʻosi hoku ngaahi ʻahó ʻi he langa e ngaahi temipale ʻo e ʻEikí, ʻo ʻoatu e ngaahi temipalé ki he kakaí ke nau lava ʻo maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki fakaofo ʻe maʻu ʻi [aí].”7

ʻĪmisi
Colonia Juárez Chihuahua Mexico Temple

Temipale Kolonia Uālesi Siuāuā Mekisikoú

Ngaahi Akonaki ʻa Kōtoni B. Hingikelií

1

Ko e ngaahi temipalé ko e fakafōtunga ia ʻo ʻetau fakamoʻoní, pea ʻoku nau fakafofongaʻi ʻa e taupotu taha ʻo ʻetau lotú.

ʻOku hoko ʻa e temipale takitaha kuo langa ʻe he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ko ha fakafōtunga ʻo e fakamoʻoni ʻa e kakaí ni, ʻoku moʻui ʻa e ʻOtua ko ʻetau Tamai Taʻengatá, ʻoku ʻi ai ʻEne palani ke tāpuekina Hono ngaahi foha mo e ngaahi ʻofefine ʻo e toʻu tangata kotoa pē, ko Hono ʻAlo ʻOfaʻanga ko Sīsū Kalaisí, ʻa ia naʻe ʻaloʻi ʻi Pētelihema ʻo Siuteá pea tutuki ʻi he kolosi ʻo Kolokotá, ko e Fakamoʻui mo e Huhuʻi Ia ʻo e māmaní, ʻoku hanga Heʻene feilaulau fakaleleí ʻo ʻai ke lava ʻo fakahoko e palani ko iá ke moʻui taʻengata ʻa kinautolu takitaha ʻoku nau tali mo moʻui ʻaki e ongoongoleleí.8

Ko e meʻa kotoa pē ʻoku hoko ʻi he temipalé ʻoku langaki moʻui mo fakaʻeiʻeiki. ʻOku fakamatala ki he moʻui ʻi hení pea mo e moʻui ʻi he hili ʻa e maté. ʻOku fakamatala ki he mahuʻinga ʻo e fakafoʻituituí ko e fānau ʻa e ʻOtuá. ʻOku fakamatala ki he mahuʻinga ʻo e fāmilí ko e fokotuʻu ʻe he Fungani Māfimafí. ʻOku fakamatala ki he taʻengata ʻo e nofomalí. ʻOku fakamatala ki he hoko atu ki ha nāunau maʻongoʻonga ange. Ko ha feituʻu ʻo e maama, feituʻu ʻo e nonga, feituʻu ʻo e ʻofa ʻoku tau ngāue ai ki he ngaahi meʻa ʻo ʻitānití.9

Ko e temipale kotoa pē … kuo hoko ko ha makafakamanatu ki heʻetau tui ki he moʻui taʻe-faʻamate ʻa e laumālie ʻo e tangatá, pea ko e tuʻunga ko ʻeni ʻo e moʻui fakamatelié ʻoku tau fou aí ko ha konga pē ia ʻo ha fakalakalaka ki ʻolunga, pea hangē ko e pau ʻoku ʻi ai e moʻui ʻi hení, ʻe ʻi ai mo e moʻui ʻi ai. ʻOku tau tui moʻoni ki ai. ʻOku hoko ia tuʻunga ʻi he Fakalelei ʻa e Fakamoʻuí, pea ʻoku hoko leva ʻa e temipalé, ʻo hangē ko ʻeku fakamatalá, ko ha hala fakakavakava mei he moʻuí ni ki he moʻui ka hokó. ʻOku fekauʻaki ʻa e temipalé mo e ngaahi meʻa ʻo e moʻui taʻefaʻamaté.10

ʻOku fakafofongaʻi ʻe he ngaahi fale makehe mo fakaʻofoʻofá ni, pea mo e ngaahi ouau ʻoku fakahoko ʻi lotó, ʻa e taupotutaha ʻo ʻetau lotú. ʻOku hoko ʻa e ngaahi ouaú ni ko e fakafōtunga moʻoni ʻo ʻetau tui fakalotú.11

ʻOku taau mo e ngaahi meʻa ʻoku toputapú ke tauhi ke toputapu. … Ko e taimi ʻoku mou mavahe mai ai mei he ngaahi matapā e Fale ʻo e ʻEikí, fai pau ki he falala toputapu ke ʻoua naʻá ke lea kau ki he meʻa ʻoku māʻoniʻoni mo fakatapuí.

Naʻe folofola ʻa e ʻEikí, “Manatu, ko e meʻa ʻoku haʻu mei ʻolungá ʻoku toputapu, pea kuo pau ke tokanga ʻi hono lea ʻakí, pea ke lea ʻi he ueʻi ʻa e Laumālié” (T&F 63:64.) Pea ko e taha, “ʻOua naʻá ke vaʻinga ʻaki ʻa e ngaahi meʻa toputapú.” (T&F 6:12.)12

2

ʻOku tau maʻu ʻi he ngaahi ouau fakatemipalé ʻa e ngaahi tāpuaki fungani ʻo e ongoongoleleí.

ʻOku fie maʻu ʻa e ngaahi temipalé ni, ʻa ia kuo nau mofele ʻi he māmaní, ki hono fakahoko kakato e Fakalelei ʻa e Fakamoʻuí. ʻI he mafai ʻo e Lakanga Fakataulaʻeiki Māʻoniʻoní, ʻe fakahoko heni ʻa e ngaahi ouau ko ia ʻoku ʻikai ngata pē heʻene fakaiku ki he fakamoʻuí ka ki he hākeakiʻi taʻengatá foki.13

Naʻe foaki ʻe Sīsū Kalaisi, ko e ʻAlo ʻo e ʻOtuá, ʻa ʻEne moʻuí ʻi he kolosí ʻi Kalevale ko ha fakalelei ki he angahala ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá. Naʻá Ne hoko ko e feilaulau fakafofonga maʻatautolu takitaha. Naʻe hoko ʻa e talaʻofa ʻo e toetuʻu ʻa e taha kotoá tuʻunga ʻi he feilaulau ko iá. Kuo fou mai ʻeni ʻi he ʻaloʻofa ʻa e ʻOtuá, ʻo ʻikai ha ngāue ʻi he tafaʻaki ʻa e tangatá. Makehe mei hení, kuo fou mai ʻi he ngaahi meʻá ni, ʻi he ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeiki māʻoniʻoni naʻe foaki ki he Toko Hongofulu Mā Uá ʻe he ʻEikí ʻi he taimi naʻe hāʻele ai ʻi honau lotolotongá, ʻi he ngaahi kī naʻe fakafoki mai ʻi he kuonga ko ʻení ʻe kinautolu naʻa nau maʻu ʻi he kuonga muʻá—ha ngaahi tāpuaki maʻongoʻonga kehe, kau ai e ngaahi ouau mahuʻinga mo fakaofo ʻoku fakahoko ʻi he fale ʻo e ʻEikí. ʻOku toki ʻilo pē ʻi he ngaahi ouau ko iá ʻa e “kakato ʻo e lakanga fakataulaʻeikí.” (T&F 124:28).14

Ko e ngaahi ouau ʻo e temipalé ko e ngaahi tāpuaki fungani ia ke ʻoatu ʻe he Siasí.15

Ko e ngaahi tāpuaki ʻo e temipalé maʻá e kakai tangata mo fafine ʻoku taau ke hū ki aí … ʻoku kau ai hotau fufulu mo pani ke tau lava ʻo maʻa ʻi he ʻao ʻo e ʻEikí. ʻOku kau ai ʻa e ouau fakahinohino ʻo foaki mai ai hotau ngaahi ngafa mo e ngaahi tāpuaki he ʻenitaumení ʻa ia ʻoku nau fakaʻaiʻai kitautolu ki ha tōʻonga ʻoku fenāpasi mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí. ʻOku kau ai ʻa e ouau silá ʻa ia ʻoku nonoʻo ai ʻi he langí ʻa e meʻa ʻoku nonoʻo ʻi māmaní, ke lava ai ʻa e fāmilí ʻo hoko atu.16

Naʻe ui tuʻotaha au ki ha veʻe mohenga ʻo ha faʻē ʻi falemahaki naʻe ʻi ha tuʻunga fakatuʻutāmaki ʻene puké. Naʻe siʻi hiki atu ʻi ha taimi nounou pē mei ai, kae kei moʻui pē siʻono husepānití mo ha fānau ʻe toko fā, kau ai ha kiʻi tamasiʻi kei taʻu ono. Naʻe ʻi ai ha mamahi, pea ongo ki he lotó mo fakamamahi. Ka naʻe hā mahino ʻi honau loʻimatá ha tui lelei mo pau neongo ʻoku ʻi ai ha mamahi ʻi he māvaé, ʻe ʻi ai ha feʻiloaki fiefia ʻi ha ʻaho, he naʻe kamata ʻa e mali ko iá ʻaki ha silaʻi ki taimi mo ʻitāniti ʻi he fale ʻo e ʻEikí, ʻi he mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeiki māʻoniʻoní. …

Kuo fononga [mamaʻo] ha tokolahi ke maʻu e ngaahi tāpuaki ʻo e mali temipalé. Kuó u ʻosi mamata ʻi ha kulupu ʻo ha Kāingalotu mei Siapani—kimuʻa pea langa ha temipale ʻi honau fonua tupuʻá—naʻa nau feilaulauʻi e meʻakaí kae lava ʻa e fononga mamaʻo ki he Temipale Laʻie Hauaiʻí. Kimuʻa pea ʻi ai hatau temipale ʻi Sohānisipekí, ne mau feʻiloaki mo kinautolu naʻa nau feilaulauʻi e ngaahi fie maʻú kae lava e puna maile ʻe 7,000 (kilomita ʻe 11,000) mei ʻAfilika Tonga ki he temipale ʻi Suli ʻi ʻIngilaní. Naʻe malama honau fofongá mo malimali honau matá mo nau fakamoʻoniʻi naʻe hulu hono mahuʻingá ʻi he fakakātoa ʻo ʻenau fakamolé.

Pea ʻi heʻeku manatu ki heʻeku fanongo ʻi Nuʻusila he ngaahi taʻu lahi kuo hilí ki he fakamoʻoni ʻa ha tangata mei he tuliki mamaʻo ʻo ʻAositelēliá, naʻe muʻaki mali kimuʻa pea toki kau mai ki he Siasí mo hono uaifí mo e fānaú, ne nau fononga mai ʻi he konitinēnití, ʻo kolosi ʻi he Tahi Tasimaní ki ʻOkalani, pea hifo ai ki he temipalé ʻi he teleʻa fakaʻofoʻofa ʻo Uaikató. Ko ʻeku manatu ki heʻene leá, naʻá ne pehē, “Naʻe ʻikai ke mau maʻu ha paʻanga ke folau mai. Ko ʻemau kiʻi koloa fakamāmaní pē ʻa ʻemau kā motuʻá, ʻemau nāunau falé, pea mo ʻemau ʻū peletí. Naʻá ku talaange ki hoku fāmilí, ‘ʻOku ʻikai ke tau maʻu ha paʻanga feʻunga ke ō.’ Peá u vakai ki he fofonga ʻo siʻoku uaifi fakaʻofoʻofá mo ʻema fānaú, peá u talaange, ʻʻOku ʻikai totonu ke tau nofo. Kapau ʻe foaki mai ʻe he ʻEikí kiate au ha ivi, te u lava ʻo ngāue ke maʻu ha paʻanga feʻunga ki ha toe kā ʻe taha mo ha nāunau fale mo ha ngaahi peleti, ka ʻo kapau ʻe mole ʻiate au hoku ngaahi ʻofaʻanga ko ʻení, te u fakatou masiva ʻi he moʻuí ni mo ʻitāniti.ʻ”17

ʻOku ʻikai ha ofo, kāinga, ʻi he fakaava ʻo e ngaahi temipalé … ʻa ʻeku mamata ki he loʻimata ʻo ha kau tangata mālohi ʻi heʻenau fāʻofua ki honau uaifí ʻi he ʻōlita ʻi he ngaahi fale toputapu koʻení. Kuó u mamata ki he loʻimata ʻo ha ngaahi tamai mo ha ngaahi faʻē ʻi heʻenau fāʻofua ki heʻenau fānaú ʻi he ngaahi ʻōlita tatau ko ʻení. Kuo nau ʻilo ʻi he mālohi ʻoku ngāue ʻaki ʻi hení he ʻikai lava ʻe he moʻuí ni pea mo e maté ke fakaʻauha ʻa e ngaahi haʻi ʻokú ne fakamaʻu kinautolú.18

3

Ko e temipalé ko e hūfangaʻanga ʻo e ngāue ʻoku tau maʻu ai ʻa e ngaahi ouau fakahaofí maʻa kinautolu kuo ʻosi pekia kae teʻeki maʻu ʻa e ongoongoleleí.

ʻOku ʻi ai ha kakai taʻefaʻalaua ʻe laui miliona kuo nau moʻui ʻi he māmaní pea ʻikai ke nau maʻu ʻa e faingamālie ke fanongo ki he ongoongoleleí. ʻOku totonu ʻapē ke taʻofi meiate kinautolu ʻa e ngaahi tāpuaki pehē ʻoku fakahoko ʻi he ngaahi temipale ʻo e Siasí?

ʻOku ʻatā ʻa e ngaahi ouau tatau, ʻo fakafou ʻi ha kau fakafofonga moʻui ʻoku nau fakafofongaʻi ʻa e pekiá, maʻa kinautolu kuo mavahe atu mei he moʻui fakamatelié. ʻOku nau tauʻatāina ʻi he maama tataliʻanga ʻo e ngaahi laumālié ke tali pe taʻetali ʻa e ngaahi ouau ʻoku fakahoko ʻi māmani maʻanautolú, kau ai ʻa e papitaisó, malí mo e silaʻi ʻo e fāmilí. Kuo pau ke ʻoua naʻa ʻi ai ha fakamālohi ʻi he ngāue ʻa e ʻEikí, ka kuo pau ke ʻi ai ha faingamālie.19

Ko ha hūfangaʻanga ʻeni ʻo e ngāue. Ko e lahi taha ʻo e ngāue ʻoku fai ʻi he fale toputapu ko ʻení ʻoku fakahoko fakafofonga maʻa kinautolu kuo nau mavahe atu ʻi he veili ʻo e maté. ʻOku ʻikai ke u ʻilo ha toe ngāue ʻe mafakatataua ki ai. ʻOku fakaofiofi ange ia ki he feilaulau fakafofonga ʻa e ʻAlo ʻo e ʻOtuá maʻá e faʻahinga kotoa ʻo e tangatá ʻi ha toe faʻahinga ngāue ʻoku ou ʻilo ki ai. ʻOku ʻikai fie maʻu ha fakamālō ia meiate kinautolu ʻoku ʻi he tafaʻaki ʻe tahá ʻa ia ʻoku ʻaonga ki ai e ngāue fakatapui ko ʻení. Ko ha ngāue ia ʻa e kakai moʻuí ʻo fakafofongaʻi ʻa e pekiá. Ko ha ngāue ʻoku ʻelito ʻi he taʻesiokitá.20

Kuo fakamanatu ki ha tamaiki tangata mo fafine tokolahi … ʻoku ʻikai ko e ngaahi temipale ko ʻení maʻá e mātuʻá pē ka moʻonautolu foki. Ko e taimi ʻoku nau taʻu 12 aí, te nau lava ʻo hū ki he fale ʻo e ʻEikí ʻo hoko ko e kau fakafofonga ʻi he papitaisó maʻakinautolu he tafaʻaki ʻe taha ʻo e veili ʻo e maté. Ko ha ngāue maʻongoʻonga mo taʻesiokita ʻeni. Ko ha meʻa fakaʻofoʻofa maʻa hotau toʻu tupú ke nau kau ʻi he ngāue mātuʻaki taʻesiokita ʻo hono fakafofongaʻi ha niʻihi ʻoku ʻikai ke nau lava ʻo tokoniʻi pē kinautolú.

ʻOku fetākinima … mo e lahi ʻo e ngāue fakatemipalé ʻa e fakautuutu ʻo ʻetau ngāue hisitōlia fakafāmilí. ʻOku fakavaveʻi ʻe he ngaahi komipiutá mo honau ngaahi ʻaonga kehekehé ʻa e ngāué, pea ʻoku ngāueʻaonga ʻaki ʻe he kakaí ʻa e ngaahi founga foʻou ʻoku ʻoange kiate kinautolú. ʻE toe kalo fēfē ha taha mei he ʻiloʻi ʻoku tokoni ʻa e ʻEikí ʻi he ngaahi meʻa kātoa ko ʻení? ʻI he fakalakalaka ange ʻa e nāunau fakakomipiutá, ʻoku toe lahi ange ʻa e ngaahi temipalé ke lava ʻo feau e vave ʻo e ngāue hisitōlia fakafāmilí.21

Ko hotau fatongia ʻa e tāpuaki, ʻa e tāpuaki taʻengata, ʻo kinautolu kotoa kuo moʻui ʻi he funga māmaní, ʻa e ngaahi toʻu tangata taʻeʻiloa, mo taʻefaʻalaua ʻa ha kakai tangata mo fafine naʻa nau moʻui ʻi māmani, pea mo kinautolu kotoa ʻoku moʻui he ʻahó ni ʻi māmaní, pea mo kinautolu kotoa te nau toki moʻui ʻi māmaní. Ko homou fatongiá ʻoku kāfakafa. Kuo pau ke tau kiʻi mavahe hake mo kiʻi ngāue mālohi ange ke fakahoko ia.22

ʻE fiefia kinautolu ʻi he tafaʻaki ʻe tahá, ʻoku teʻeki mate ka ʻoku nau moʻui ʻi he laumālié, pea mo ʻai ke nau fiefia ʻi haʻanau ʻā hake ke hoko atu ʻi honau hala ki he “moʻui taʻefaʻamaté mo e moʻui taʻengatá (Mōsese 1:39).23

4

ʻOku tatali mai ha ngaahi tāpuaki maʻongoʻonga kiate kitautolu ʻi heʻetau tauhi kitautolu ke taau pea mo ō maʻu pē ki he temipalé.

ʻOku ou fai atu … ha tukupā kiate kimoutolu takitaha ʻi he ʻahó ni ke fakatonutonu hoʻomou moʻuí, moʻui taau ke mou ō ki he fale ʻo e ʻEikí ke mou maʻu ai ʻa e ngaahi tāpuaki ʻoku mahuʻinga kiate kimoutolú. … ʻOku lalahi ʻa e ngaahi fie maʻú, ka ʻoku lalahi ange ʻa e ngaahi tāpuakí.24

ʻOku ou tapou ki hotau kakaí ʻi he potu kotoa pē, ʻaki e ivi fakaʻaiʻai kotoa pē ʻoku ou maʻú, ke mou moʻui taau ke maʻu ha lekomeni temipale, ke mou maʻu ia pea lau ia ko ha koloa mahuʻinga, pea feinga lahi ange ke ō ki he fale ʻo e ʻEikí ʻo maʻu ʻa e laumālie mo e ngaahi tāpuaki ʻoku ʻi aí.25

Tatau ai pē pe te ke lava ʻo ʻalu maʻu pē [ki he temipalé] pe ʻikai, fakafeʻungaʻi koe ke ke maʻu ha lekomeni temipale pea tauhi hoʻo lekomení ʻi ho kató. Te u hoko ko ha fakamanatu kiate kimoutolu ʻo e meʻa ʻoku fie maʻu meiate kimoutolu ko e Kāingalotu ʻo e Ngaahi ʻAho Kimui Ní.26

ʻOku ou tui ko e tangata mo e fefine kotoa pē ʻoku ʻalu ki he temipalé ʻi he laumālie fakamātoato mo e tuí, ʻoku mavahe mei he fale ʻo e ʻEikí ko ha tangata pe fefine lelei ange. ʻOku fie maʻu ke fakalakalaka maʻu pē ʻetau moʻuí. ʻOku fie maʻu he taimi ʻe niʻihi ke tau mavahe mei he vātau mo e longoaʻa ʻo e māmaní kae hū atu ki he loto fale toputapu ʻo e ʻOtuá, ke ongoʻi ai Hono Laumālié ʻi ha ʻātakai māʻoniʻoni mo nonga.27

ʻOku hoko ʻa e fale toputapú ni ko ha ʻapiako ʻo e fakahinohino ʻi he ngaahi meʻa fakaofoʻofa mo toputapu ʻa e Otuá. Kuo mau fakamatalaʻi heni ʻa e palani ʻa ha Tamai ʻofa maʻa Hono ngaahi foha mo e ʻofefine ʻo e toʻu tangata kotoa pē. Kuo mau tā heni ʻi muʻa ʻiate kitautolu ʻa e fononga taʻengata ʻa e tangatá mei he maama fakalaumālié ʻo fou ʻi he moʻuí ni ki he moʻui ka hokó. ʻOku akoʻi ha ngaahi moʻoni tefito mo mahuʻinga ʻi he founga mahino pea mo faingofua ke mahino ki he taha kotoa ʻe fanongo ki aí” …

ʻOku toe hoko foki ʻa e temipalé ko ha feituʻu ki he tataki fakalaumālie mo e fakahā fakafoʻituitui. ʻOku tokolahi ʻa kinautolu ʻoku omi ki he temipalé ʻi he taimi ʻo e puputuʻú, ʻi he taimi kuo pau ke fai ai e ngaahi fili faingataʻá mo fakaleleiʻi ʻa e ngaahi palopalema faingataʻá, ʻi he laumālie ʻo e ʻaukai mo e lotu ke maʻu ha fakahinohino fakalangi. Kuo fakamoʻoniʻi ʻe ha tokolahi neongo naʻe ʻikai ongona ha leʻo ʻo e fakahā, ka naʻe aʻusia ha ngaahi ongo fekauʻaki mo e hala ke fouá ʻi he taimi ko iá pe ʻamui ange ʻa ia ne hoko ko e tali ki heʻenau ngaahi lotú.

ʻĪmisi
President Hinckley at cornerstone of temple

“Mou ō ki he fale ʻo e ʻEikí ʻo ongoʻi ai Hono Laumālié mo fetuʻutaki mo Ia pea te mou maʻu ha nonga he ʻikai toe maʻu ʻi ha feituʻu kehe.”

Ko e temipalé ko e matavai mapunopuna ia ʻo e moʻoni taʻengatá. “Ko ia ia ʻe inu ʻi he vai te u foaki kiate iá, ʻe ʻikai ʻaupito toe fie inu ia.” (Sione 4:14.) ʻOku akoʻi heni ʻa e ngaahi moʻoni ʻoku fakalangí ʻi honau tuʻunga moʻoni mo taʻengata honau ikuʻangá.

Ko kinautolu ʻoku hū ki lotó, ʻoku hoko ʻa e falé ko ha fale ʻo e ngaahi fuakava. ʻOku tau palōmesi heni, ʻi he tuʻunga molumalu mo toputapu, ke moʻui ʻaki e ongoongolelei ʻa Sīsū Kalaisí ʻi hono tuʻunga lelei tahá. ʻOku tau fuakava mo e ʻOtua ko ʻetau Tamai Taʻengatá ke moʻui ʻaki e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku hoko ko e makakafu ʻo e tui fakalotu moʻoni kotoa pē.28

ʻOku fakafonu ʻaki nai e moʻuí e lotohohaʻá kiate koe? ʻOku ʻi ai haʻo ngaahi palopalema mo ha ngaahi meʻa ʻokú ke tokanga pe hohaʻa ki ai? ʻOkú ke fie maʻu ha nonga ʻi ho lotó mo ha faingamālie ke fetuʻutaki mo e ʻEikí pea mo fakalaulauloto ki Hono halá? Mou ō ki he fale ʻo e ʻEikí ʻo ongoʻi ai Hono Laumālié mo fetuʻutaki mo Ia pea te mou maʻu ha nonga he ʻikai toe maʻu ʻi ha feituʻu kehe.29

ʻI he taimi ʻo e faingataʻá, feinga ke ke ʻalu ki he fale ʻo e ʻEikí pea ʻoua te ke toe fakakaukau ai ki māmani. Maʻu ʻEne ngaahi ouau māʻoniʻoní, pea ʻoatu ʻeni ki hoʻo ngaahi kuí. ʻI he ʻosi ko ia ha sēsini ʻi he temipalé, tangutu fakalongolongo ʻi he loki silesitialé ʻo fakakaukau ki he ngaahi tāpuaki kuó ke maʻu maʻau pe kuó ke ʻoatu kiate kinautolu kuo muʻomuʻa atú. ʻE ake ʻi ho lotó ha fakafetaʻi, pea ko e ngaahi fakakaukau ki he ngaahi meʻa mahuʻinga taʻengata ʻo e palani maʻongoʻonga ʻo e fiefia ʻa e ʻEikí, te ne fakafonu ho laumālié.30

Hono ʻikai ko ha faingamālie ke maʻu ha fale toputapu ʻi he māmani longoaʻa, femoʻuekina, mo feʻauʻauhí ni, ke tau lava ai ʻo aʻusia e ivi fakamāʻoniʻoniʻi ʻo e Laumālie ʻo e ʻEikí. ʻOku fasitanunu maʻu pē ʻa e ʻelemēniti ʻo e siokitá ʻiate kitautolu. ʻOku fie maʻu ke tau ikunaʻi ia, pea ʻoku ʻikai ha toe founga lelei ange ka ko e ʻalu ki he fale ʻo e ʻEikí ʻo tokoni ai ʻi ha ngāue fakafofonga maʻakinautolu ʻoku ʻi he tafaʻaki e taha ʻo e veili ʻo e maté. …

… ʻOku ou poupou atu ke mou ngāueʻaonga ʻaki ʻa e faingamālie monūʻiá ni. Te ne fakaleleiʻi ho angá. Te ne tatala atu ʻa e ʻuno ʻo e siokita ʻoku moʻui ʻaki ʻe hatau tokolahi. Te ne ʻomi moʻoni ʻa e ʻelemēniti ʻo e fakamāʻoniʻoniʻí ki heʻetau moʻuí mo ʻai ke tau hoko ko ha kakai tangata mo fafine lelei ange.31

ʻOku ou ʻilo ʻoku mou femoʻuekina. ʻOku ou ʻilo ʻoku lahi hoʻomou meʻa ke faí. Ka ʻoku ou palōmesi atu kapau te mou ō ki he fale ʻo e ʻEikí, ʻe tāpuekina kimoutolu; ʻe toe lelei ange hoʻomou moʻuí. Ka, ʻe hoku kāinga, kātaki ʻo fakaʻaongaʻi e faingamālie maʻongoʻonga ke ō ki he fale ʻo e ʻEikí ʻo maʻu ai ʻa e kotoa o e ngaahi tāpuaki fakaofo ʻoku ʻamoutolu ke maʻu aí.32

Ngaahi Fokotuʻu ki Hono Ako mo Akoʻí

Ngaahi fehuʻi

  • Naʻe pehē ʻe Palesiteni Hingikelī ko e ngaahi ouau ʻo e temipalé ko e “fakafōtunga lelei taha ia ʻo ʻetau tui fakalotú” (konga 1) pea mo e ʻngaahi tāpuaki fungani ʻe ʻoatu ʻe he Siasí” (konga 2). Ko e hā ha ngaahi tāpuaki kuó ke maʻu ʻi he ngaahi ouau ko ʻení?

  • Naʻe fakamatala ʻa Palesiteni Hingikelī ki ha kau tangata mo fafine naʻe tō hanau loʻimata ʻo e fiefia ʻi he loto temipalé (vakai, konga 2). Mei hoʻo aʻusiá, ko e hā ʻoku fakatupu ai ʻe he ngaahi ouau ʻo e temipalé ha faʻahinga ongo peheé.

  • Naʻe pehē ʻe Palesiteni Hingikelī fekauʻaki mo e ngāue ki he huhuʻi ʻo e kau pekiá, “Ko ha meʻa fakaʻofoʻofa ke kau hotau toʻu tupú ʻi he ngāue mātuʻaki taʻesiokita ko ʻení” (konga 3). Ko e hā ʻe lava ʻe he mātuʻá mo e toʻu tupú ʻo fai ke ngāue fakataha ai ʻi he ngāué ni?

  • Ko e hā te tau lava ʻo fai ke fakaʻātā ai ha taimi ke ngāue mo lotu ʻi he temipalé? Ko e hā ha ngaahi founga ʻe lava ke tākiekina ai ʻetau moʻui ʻi tuʻa he temipalé ʻe heʻetau ngāue he loto temipalé? (Ke maʻu ha ngaahi sīpinga, vakai, 4.) Kuo tāpuekina fēfē koe ‘e hoʻo ʻalu ki he temipalé?

Ngaahi Potufolofola Fekauʻaki

ʻEkesōtosi 25:8; 1 Ngaahi Tuʻi 6:11–13; T&F 88:119–20; 109:12–13, 24–28; 110:1–10; 128:22–24

Tokoni ki he Akó

“Vahevahe ʻa e meʻa kuó ke akó. ʻI hoʻo fai ʻení, ʻe toe maama ange ai hoʻo ngaahi fakakaukaú pea ʻe tupulaki ho mālohi ke puke maʻu ʻa e ngaahi meʻa kuó ke akó” (ʻOku ʻIkai ha Ui ʻe Mahuʻinga Ange ʻi he Faiakó [2000], 18).

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. “Some Thoughts on Temples, Retention of Converts, and Missionary Service,” Ensign, Nov. 1997, 49.

  2. “Some Thoughts on Temples, Retention of Converts, and Missionary Service,” 49.

  3. ʻI he Sheri L. Dew, Go Forth with Faith: The Biography of Gordon B. Hinckley (1996), 325.

  4. “This Is a Day Long Looked Forward To” (text of the dedicatory prayer for the Colonia Juárez Chihuahua Mexico Temple, Mar. 6, 1999), Church News, Mar. 13, 1999, 7.

  5. “New Temples to Provide ‘Crowning Blessings’ of the Gospel,” Ensign, May 1998, 87–88.

  6. Discourses of President Gordon B. Hinckley, Volume 1: 1995–1999 (2005), 311–12.

  7. Teachings of Gordon B. Hinckley (1997), 641.

  8. “This Peaceful House of God,” Ensign, May 1993, 74.

  9. Teachings of Gordon B. Hinckley 623–24.

  10. “Inspirational Thoughts,” Ensign, Apr. 2002, 4.

  11. “Of Missions, Temples, and Stewardship,” Ensign, Nov. 1995, 65.

  12. “Keeping the Temple Holy,” Ensign, May 1990m 52.

  13. “Shining Star in a World Oppressed with Darkness” (text of the dedicatory prayer for the Manhattan New York Temple, June 13, 2004), Church News, June 19, 2004, 5.

  14. “Rejoice in This Great Era of Temple Building,” Ensign, Nov. 1985, 59.

  15. “New Temples to Provide ‘Crowning Blessings’ of the Gospel,” 88.

  16. “Temples and Temple Work,” Ensign, Feb. 1982, 3.

  17. “The Marriage That Endures,” Ensign, July 2003, 4–6.

  18. “Rejoice in This Great Era of Temple Building,” 60.

  19. “Why These Temples?” Ensign, Aug. 1974, 40.

  20. “The Salt Lake Temple,” Ensign, Mar. 1993, 5.

  21. “Welcome to Conference,” Ensign, Nov. 1999, 4–5.

  22. Teachings of Gordon B. Hinckley, 640.

  23. Discourses of President Gordon B. Hinckley, Volume 1, 154.

  24. Discourses of President Gordon B. Hinckley, Volume 1, 362.

  25. “Of Missions, Temples, and Stewardship,” 53.

  26. “Inspirational Thoughts,” 4.

  27. “Of Missions, Temples, and Stewardship,” 52.

  28. “The Salt Lake Temple,” 5–6.

  29. “Excerpts from Recent Addresses of President Gordon B. Hinckley,” Ensign, April 1996, 72.

  30. One Bright Shining Hope: Messages for Women from Gordon B. Hinckley (2006), 103.

  31. “Closing Remarks,” Ensign pe Liahona, Nov. 2004, 104–5.

  32. Teachings of Gordon B. Hinckley, 624.