Akonaki ʻa e Kau Palesitení
Vahe 5: Ko Hono Tali ‘o e Fakalelei ‘a Sīsū Kalaisí.


Vahe 5

Ko Hono Tali ‘o e Fakalelei ‘a Sīsū Kalaisí.

Na‘e fai ‘e Palesiteni Pilikihami ‘Iongi ‘a e tohi ko ‘ení ki ha taha ‘o hono ngaahi fohá ‘o fekau‘aki mo e Fakaleleí: “ ‘Oku faingofua pē ke tau ma‘u kotoa ‘a hono kakato ‘o e monū‘ia mo e lelei ‘o e fakalelei ta‘e fakangatangata na‘e fai ‘e hotau ‘Eikí mo hotau Fakamo‘uí; he ‘oku ‘atautolu ia, ka te tau toki ma‘u pē ia ‘i he‘etau tauhi faivelenga ki he‘etau ngaahi fuakavá mo ‘etau ngaahi fakapapaú pea mo tauhi ‘a e ngaahi fekau faka-‘Otua kuo tuku mai kiate kitautolú” (LBY, 25). Na‘e akonaki ‘a Palesiteni ‘Iongi ‘o pehē ko ‘etau ngaahi ‘amanaki kotoa ko ia ki hano ma‘u hatau fakamo‘uí, ‘oku makatu‘unga ia ‘i he Fakalelei ‘a e Fakamo‘ui ko Sīsū Kalaisí.

Ko e Ngaahi Akonaki ‘a Pilikihami ‘Iongí.

Na‘e fakahoko ‘e Sīsū Kalaisi ha fakalelei ta‘e fakangatangata ma‘á e fa‘ahinga ‘o e tangatá.

‘Oku tui ‘a e Kāingalotu ‘o e Siasí ki he fakalelei ‘a e Fakamo‘uí pea ‘oku ou loto ke mahino ki he Kaumātu‘a ‘o ‘Isilelí ‘a hono kotoa ‘o e ngaahi tefito‘i tokāteline fekau‘aki mo hono huhu‘i ‘o e fa‘ahinga ‘o e tangatá; koe‘uhí ke nau ‘ilo‘i ‘i he taimi ‘oku nau talanoa ai ‘o kau ki he huhu‘í mo fakamatala‘í (JD, 17:117).

Na‘e hā‘ele mai ‘a Sīsū ke fokotu‘u ‘a hono pule‘anga fakalaumālié, pea ke fokotu‘u ha ngaahi fono ki he mo‘ui anga-ma‘á ‘a ia te ne hākeaki‘i ‘a e ngaahi laumālie ‘o e kakaí ki he tu‘unga faka-‘Otuá pea ki he ‘Otuá. Pea ke nau lava ai ‘o ma‘u mo‘onautolu ha toetu‘u nāunau‘ia pea mo ha totonu ke nau nofo tu‘i ‘i he māmaní ‘i he taimi ‘e totonu ke hoko ai ‘a e ngaahi pule‘anga ‘o e māmaní ko e ngaahi pule‘anga ‘o hotau ‘Otuá pea mo hono Kalaisí. Na‘á ne toe hā‘ele mai foki ke fakahā mai ko ia ‘a e Fakamo‘ui ‘o māmaní, pea ke lilingi ‘a hono ta‘ata‘á ‘i he ‘ōlita ‘o e fakaleleí, pea ke fakaava ‘a e hala ‘o e mo‘uí kiate kinautolu kotoa pē ‘oku tuí (JD, 9:310).

Na‘e fakahā mai [‘e Siosefa Sāmita] kiate kitautolu ko Sīsū ‘a e Kalaisí; ko e Fakalaloa ‘i he vaha‘a ‘o e ‘Otuá mo e tangatá, pea ko e Fakamo‘ui ia ‘o e māmaní. Na‘á ne fakahā mai ‘oku ‘ikai mo ha toe hingoa kehe ‘i he ngaahi langí, pe ‘i he lalo langí. He ‘ikai pē mo ha toe hingoa ‘e lava ke fakamo‘ui ai ‘a e fa‘ahinga ‘o e tangatá ‘i he ‘afio‘anga ‘o e Tamaí, ka ‘i he huafá pē, pea fou pē ‘i he huafa mo e ngāue ‘a Sīsū Kalaisí pea mo e fakalelei ko ia na‘á ne fakahoko ‘i he Mo‘unga ko Kalevalé. Na‘e fakahā mai foki ‘e Siosefa kiate kitautolu ‘oku finangalo ‘a e Fakamo‘uí ke tau talangofua kakato ki hono kotoa ‘o e ngaahi fekaú, ngaahi ouaú, pea mo e ngaahi fono fekau‘aki mo hono pule‘angá; pea kapau te tau fai ‘eni, ‘oku totonu leva ke tau ma‘u ‘a hono kotoa ‘o e ngaahi tāpuaki ko ia kuo tala‘ofa mai ‘aki ‘i he‘ene Ongoongoleleí (JD, 9:365).

Ko e momeniti pē ka ‘osi ai ‘o ‘ikai ke toe ‘i ai ‘a e fakalelei ‘a e Fakamo‘uí, ‘e ‘auha ‘aupito ‘i he taimi pē ko iá ‘a e ngaahi ‘amanaki na‘e ma‘u ‘e he kakai Kalisitiane ‘o e māmaní ki hano fakamo‘ui kinautolu. ‘Oku to‘o atu leva ‘a e makatu‘unga ‘o ‘enau tuí; pea ‘oku ‘ikai ha me‘a ‘e toe ke nau tu‘u ai. Ko ‘ene ‘osi ko iá, he ‘ikai leva hano toe ‘aonga ‘o e ngaahi fakahā kotoa ko ia kuo fai ‘e he ‘Otuá ki he pule‘anga ‘o e kakai Siú mo e kakai Senitailé, pea ‘oku pae‘i tā tu‘o taha atu ai pē meiate kitautolu ‘a e ‘amanakí kotoa (DBY, 27).

‘E lava ke ma‘u ‘e he fānau ‘a e ‘Otuá ha pule‘anga ‘o e nāunau ‘o fakafou ‘i he me‘a-foaki ‘o e Fakaleleí, ‘a ia ko Kalaisi pē na‘á ne lava ke foakí.

‘Oku tui ‘a e Kāingalotu ‘o e Siasí ki he ongoongolelei ‘o e ‘Alo ‘o e ‘Otuá koe‘uhí he ‘oku mo‘oni. ‘Oku nau tui ki he papitaiso ke fakamolemole‘i ‘o e ngaahi angahalá, ‘o tatau pē ‘i hono papitaiso totonu ‘o ha tokotaha pe ko e fakafofonga pē. ‘Oku nau tui ko Sīsū Kalaisí ko e Fakamo‘ui ia ‘o e māmaní. ‘Oku nau tui ko kinautolu kotoa pē te nau a‘usia ha fa‘ahinga nāunau ‘i ha taha pē ‘o e ngaahi pule‘angá, ‘e hoko ia koe‘uhí he na‘e totongi ki ai ‘e Sīsū ‘aki ‘a e fakalelei na‘á ne faí (DBY, 3O).

Na‘e fili pē ‘a Sīsū mei he kamata‘angá ke ne pekia ‘o huhu‘i kitautolu, pea na‘á ne pekia ‘i ha mate‘anga fakamamahi ‘i he kolosí (DBY, 27).

‘E lava pē ke u pehē kiate kimoutolu fekau‘aki mo Sīsū pea mo e fakaleleí, kuo tohi ia pea ‘oku ou tui mo‘oni ki ai. Na‘e pekia ‘a Sīsū ma‘atautolu hono kotoa. Kuó ne totongi kakato ‘a e mo‘uá, ‘o tatau ai pē pe ‘okú ke ma‘u ‘a e me‘a-foakí pe ‘ikai. Ka ‘o kapau ‘oku tau kei hokohoko atu ai pē ‘i he faiangahalá mo e loí; kaiha‘á pe fakamo‘oni loí, kuo pau ke tau fakatomala pea si‘aki ‘a e angahala ko iá kae ‘aonga kakato kiate kitautolu ‘a e ta‘ata‘a ‘o Kalaisí. Kapau he ‘ikai ke tau fai ‘eni, he ‘ikai hano ‘aonga ‘e taha. Kuo pau ke fakahoko ‘a e fakatomalá kae lava ke ‘aonga kiate kitautolu ‘a e fakaleleí. Ko kitautolu ko ē ‘oku tau fai halá, tuku ā ‘etau fai halá. ‘Oua ‘e kei faiangahala ‘o tatau ai pē pe ko e hā ‘a e fa‘ahinga faiangahala ko iá. Ka ke mou mo‘ui ‘i he ‘aho kotoa pē ‘o fakatatau mo e ngaahi fakahā kuo ‘osi tuku maí, koe‘uhí ke fe‘unga ‘a ho‘omou ngaahi sīpingá pea fa‘ifa‘itaki ki ai ha ni‘ihi kehe. Tuku mu‘a ke tau manatu‘i he ‘ikai ‘aupito te tau teitei lava ‘o mavahe atu ki tu‘a mei he fakangatangata ‘oku tuku mai ‘e he‘etau tui fakalotú–‘ikai ‘aupito! (DBY, 156–57).

‘E to‘o hake ‘e Sīsū ‘a e foha mo e ‘ofefine kotoa pē ‘o ‘Ātamá ‘i he huhu‘i na‘á ne faí; tuku kehe pē ‘a e ngaahi foha ‘o e mala‘iá, ‘a ia ‘e lī hifo kinautolu ki heli … Ko e mo‘oni ko e tokotaha kotoa pē he ‘ikai ke ne faka‘aonga‘i ‘a e ‘aho ‘o e ‘alo‘ofá ke faiangahalá, pe te ne hoko ko ha āngelo ki he Tēvoló, ‘e to‘o hake ia ke ne ma‘u ‘a e pule‘anga ‘o e nāunau (DBY, 382).

Hangē ko ia ‘oku mahino kiate kimoutolú, ko Sīsū ‘a e ‘uluaki ke toetu‘u mei he maté. A‘u pē kia ‘Īnoke, ‘Ilaisiā, Mōsese, pe ko ha toe tangata pē kuo mo‘ui ‘i he māmaní, neongo ‘ene mo‘ui anga-tonú, na‘e te‘eki ai pē ke toetu‘u ha taha ia tukukehe ‘i he hili hono ui ‘e he ‘āngeló mei he fonualotó. Ko ia ‘a e ‘uluaki ke toetu‘u mei he maté. Ko e ‘Eiki ia ‘o e toetu‘ú. Ko e fuofua tangata na‘e nofo ‘i he māmaní hili ‘ene ma‘u ‘a e nāunau ‘o e toetu‘ú (DBY, 374).

Na‘e ‘ikai ko ha mana ‘eni kiate ia. He na‘á ne ma‘u ‘e ia ‘a e mālohi ki he mo‘uí pea mo e maté. Na‘á ne ma‘u ‘a e mālohi ke tuku hifo ‘a ‘ene mo‘uí pea mo e mālohi ke ne toe ma‘u ia. Ko e me‘a ‘eni ‘okú ne tala maí, pea kuo pau ke tau tui ki ai kapau ‘oku tau tui ki he hisitōlia ‘o e Fakamo‘uí pea mo e ngaahi lea ‘a e kau ‘Aposetoló ‘oku hiki ‘i he Fuakava Fo‘oú. Na‘e ma‘u ‘e Sīsū ‘a e mālohi ko ‘ení. Na‘e foaki ia ‘e he Tamaí kiate ia; ko ‘ene koloa tukufakaholó ia, pea na‘á ne ma‘u ‘a e mālohi ke ne tuku hifo ‘a ‘ene mo‘uí pea ke ne toe ma‘u ia (DBY, 340–41).

Koe‘uhí ko e Fakalelei ‘a Kalaisí, ‘oku lava ai ke fakamolemole‘i ‘a kinautolu ‘oku nau tui, fakatomala, pea talangofua ki he ‘Otuá!

Na‘e fakangofua ‘a e fakapo‘ulí mo e faiangahalá ke hoko mai ki he māmaní. Na‘e kai ‘a e tangatá mei he fua ‘o e ‘akau na‘e tapu‘í ‘o fakatatau ki ha palani na‘e fa‘u mei he ta‘e ngatá koe‘uhí ke fetaulaki ‘a e fa‘ahinga ‘o e tangatá mo e ngaahi tefito‘i mo‘oní pea mo e ngaahi mālohi ‘o e fakapo‘ulí pea ke nau ‘ilo‘i ‘a e mahí mo e melié; ‘a e leleí mo e koví; pea lava ke nau fakafaikehekehe‘i ‘a e māmá mo e fakapo‘ulí, pea lava foki ‘o ma‘u hokohoko pē ‘a e māmá (DBY, 61).

‘E hanga ‘e he ongoongolelei ko ‘ení ‘o fakamo‘ui kotoa e fa‘ahinga ‘o e tangatá. ‘E fakahoko ‘e he ta‘ata‘a ‘o Sīsuú ha fakalelei ma‘a ‘etau ngaahi angahalá ‘o kapau te tau tali ‘a e ngaahi fono kuó ne tuku maí. Ka kuo pau ke tau tali ‘a e ngaahi fono ko ‘ení, pe ko e ‘ikai hano ‘aonga ‘o‘ona kiate kitautolu (DBY, 7–8).

‘Oku fie ma‘u ke ikuna‘i ‘a e fehalaaki fakafo‘ituitui kotoa pē ‘oku tau mo‘ua aí, pea ke ta‘aki fu‘u mei hotau lotó ‘a e holi kotoa pē ke fai ha kovi, pea afe‘i mai hotau lotó ke fai ‘o fakatatau mo e finangalo ‘o Kalaisí ka tau toki hoko ko e Kāingalotu mo‘oni (DBY, 60).

‘Oku fie ma‘u ke tau ma‘u ‘a hono kakato ‘o e fakalelei ‘a Kalaisí mo e ‘alo‘ofa ‘a e Tamaí, ‘a e manava‘ofa ‘a e kau ‘āngeló pea mo e ‘alo‘ofa ‘a e ‘Eiki ko Sīsū Kalaisí ‘i he taimi kotoa pē. Hili ko iá pea tau fai hotau lelei taha te tau ala lavá ke to‘o atu meiate kitautolu ‘a e faiangahalá ni koe‘uhi ke tau hao mei māmani pea hū atu ki he pule‘anga fakasilesitialé (DBY, 60).

Ngaahi Fokotu‘u ki hono Akó

Na‘e fakahoko ‘e Sīsū Kalaisi ha fakalelei ta‘e fakangatangata ma‘á e fa‘ahinga ‘o e tangatá.

  • Ko e hā nai hono ‘uhinga na‘e ha‘u ai ‘a Sīsū ki he māmaní ‘o fokotu‘u ai ‘a Hono “pule‘anga fakalaumālié”? Ko e hā mo ha toe ngaahi ‘uhinga kehe na‘á Ne ha‘u ai ki he māmaní? Na‘e anga fēfē hono “fakaava ‘e Sīsū ‘a e hala ‘o e mo‘uí kiate kinautolu kotoa pē ‘oku tuí? Te tau ako‘i fēfē ‘a hotau ngaahi fāmilí “ke hakeaki‘i honau ngaahi laumālié … ki he tu‘unga faka-‘Otuá pea ki he ‘Otuá”?

  • ‘E lava fēfē ke “fakamo‘ui kitautolu ‘i he ‘afio‘anga ‘o e Tamaí” ‘pea “tau ma‘u ‘a hono kotoa ‘o e ngaahi tāpuaki ko ia kuo tala‘ofa mai ‘aki ‘i he‘ene ongoongoleleí”?

  • Fakatatau ki he lau ‘a Palesiteni ‘Iongí, ko e hā nai e me‘a ‘e hoko ki he kakai Kalisitiane ‘o e māmaní ‘o kapau ‘e ‘osi pea ‘ikai ke toe ‘i ai ‘a e Fakalelei na‘e fai ‘e Sīsū Kalaisí? (Vakai foki, 2 Nīfai 9:6–9).

  • Toe lau ange ‘a e ngaahi potu folofola ko ‘ení ke mou ako ai ki ha ngaahi tafa‘aki kehe fekau‘aki mo e Fakaleleí: Mōsaia 13:28, 32–35; ‘Ālamā 7:11–12; Molonai 8:8–12; T&F 88:6).

‘E lava ke ma‘u ‘e he fānau ‘a e ‘Otuá ha pule‘anga ‘o e nāunau ‘o fakafou ‘i he me‘a-foaki ‘o e Fakaleleí, ‘a ia ko Kalaisi pē na‘á ne lava ke foakí.

  • Na‘e fili pē ‘a Sīsū ‘i he maama fakalaumālié ke ne “pekia ke huhu‘i kitautolu.” ‘Okú ne huhu‘i kitautolu mei he‘etau mavahe fakatu‘asino mo fakalaumālie mei he ‘ao ‘o e ‘Otuá. ‘Oku ui ‘eni ko e Fakalelei. Na‘e pehē ‘e Palesiteni ‘Iongi kuo hanga ‘e he Fakalelei na‘e fai ‘e Kalaisí, ‘o “totongi kakato ‘a e mo‘uá; ‘o tatau ai pē pe ‘okú ke ma‘u ‘a e me‘a-foakí pe ‘ikai”. (Vakai foki, Hilamani 14:15–18) ‘Oku tau ma‘u fēfē ‘a e monū‘ia kakató mei he Fakalelei na‘e fakahokó?

  • Na‘e akonaki ‘a Palesiteni ‘Iongi ‘o pehē ko kinautolu kotoa pē ‘oku nau a‘usia ha fa‘ahinga nāunau ‘i ha taha pē ‘o e ngaahi pule‘angá ‘e hoko ‘eni koe‘uhí he na‘e totongi ki ai ‘e Sīsū ‘aki ‘a e Fakalelei na‘á Ne faí. Na‘á Ne totongi fēfē ‘a e mo‘ua ‘o ‘Ātamá? Na‘á Ne totongi fēfē ‘a hotau mo‘uá? (Vakai foki, 2 Nīfai 2:8–10).

  • Na‘e lava fēfē ke hoko ‘a Sīsū ko e “ ‘Eiki ia ‘o e toetu‘ú”?

Koe‘uhí ko e Fakalelei ‘a Kalaisí, ‘oku lava ai ke fakamolemole‘i ‘a kitautolu ‘oku nau tui, fakatomala, mo talangofua ki he ‘Otuá.

  • Ko e hā hono ‘uhinga na‘e “fakangofua ai ‘a e fakapo‘ulí mo e faiangahalá ke hoko mai ki he māmaní”? Ko e hā e ngaahi nunu‘a ‘o e hinga ‘a ‘Ātamá? (Vakai foki, 2 Nīfai 2:22–25).

  • Na‘e fai ‘e he Fakaleleí hono huhu‘i ‘o ‘etau ngaahi faiangahalá kae fakatatau pē ki he ngaahi fono “na‘e fokotu‘u” ‘e hotau Huhu‘í. Ko e hā nai ‘a e ngaahi fono ko ‘ení? (Vakai foki, 2 Nīfai 2:26; T&F 18:44).

  • Ko e hā e tokoni faka-‘Otua te tau lava ‘o ma‘u ke tau “hao ai mei māmani pea hū atu ki he pule‘anga fakasilesitialé”? Ko e hā e me‘a ‘oku fiema‘u ke tau faí?

ʻĪmisi
Jesus in Gethsemane

Na‘e akonaki‘aki ‘e Palesiteni ‘Iongi ‘o pehē “ko kinautolu kotoa pē ‘oku nau a‘usia ha fa‘ahinga nāunau ‘i ha taha pē ‘o e ngaahi pule‘angá; ‘e hoko ‘eni koe‘uhí he na‘e totongi ki ai ‘e Sīsū ‘aki ‘a e Fakalelei na‘á ne faí” (DBY, 30).