Talafaasolopito o le Ekalesia
20 Tusitusiga i luga o le Puipui


“Tusitusiga i luga o le Puipui,” mataupu 20 o le Au Paia: O Le Tala o le Ekalesia a Iesu Keriso i Aso e Gata Ai, Voluma 2, Leai Se Lima Eleelea, 1846–1893 (2019)

Mataupu 20: “Tusitusiga i luga o le Puipui”

Mataupu 20

Tusitusiga i luga o le Puipui

Ata
taavale toso e asini o loo agai i lalo i le ala o le mauga

I le taumafanafana o le 1858, e tusa o le taimi na malaga atu ai le vaegaau e ui atu i le Aai o Sate Leki, sa maua ai e se faiaoga e suafa ia Karl Maeser se ofo faatosina tele mai le aiga o Ioane Tyler, o se peresitene muamua atu o le Iunaite Setete. Mo le tele o masina sa a’oa’o ai e Karl ni lesona musika i le fanau a Ioane ma Julia Tyler i se faato’aga tele taalaelae i le Iunaite Setete i saute. O Karl, o se tagata mai Siamani, sa faagaeetia ai tele le au Tyler i le tulaga lelei o ana aoaoga, o ona uiga faatamālii, ma ana aga malie. O lea sa mananao ai i laua e totogi o ia faaletausaga ina ia nofo latalata ane ia i latou ma faaauau ai le aoaoina o le la fanau.1

O le ofo na toetoe lava a faigata ona teena ona sa matuā telē tele lava. O se faaletonu tautupe sa faaleagaina ai le tamaoaiga i le taimi lava faatoa taunuu mai ai Karl ma lana avā o Ana mai Siamani. E faitau fiasefulu afe tagata na aveesea a latou galuega i aai i le Iunaite Setete, Kanata, ma Europa. Mo sina taimi, sa tauivi Karl ma Ana e tau saili ni galuega ma maua ni meaai mo lo latou aiga. O le aoaoina o le fanau a Tyler na faaleleia ai tulaga tau tupe mo le au Maeser ma lo laua atalii tolu tausaga o Reinhard.2

Ae peitai e lei i ai se faamoemoe o Karl e talia le ofo mai a le au Tyler. Sa ia ta’u atu ia Julia Tyler i se tasi taimi faapea na o le pau lava le mea na te manaomia ina ia fiafia ai o se tamai fale ma se togalaau mo lona aiga. O le mea na te le i ta’u atu ia te ia e faapea o ia ma Ana o tagata o le Au Paia o Aso e Gata Ai o ē na ō mai i le Iunaite Setete e faapotopoto mai i Siona. O se tasi o mafuaaga na saili galuega ai Karl i le itu i Saute, e ese mai i le tausiga o lona aiga, ina ia lava lea o se tupe e malaga atu ai agai i sisifo.3

Sa muai aoao Karl e uiga i le Ekalesia a o nofo o ia i Siamani. I le maea ai ona ia faitauina se tusi taufaaleaga i le Ekalesia ma lana savali, sa ia faafesootaia ai taitai o le misiona a Europa. Sa le i umi ae oo mai i Siamani ia Aposetolo Franklin Richards ma se faifeautalai e suafa ia William Budge ma aoao lona aiga i le talalelei. Sa vave lava ona taliaina e Karl ma Ana.

Talu ai o le auai i le Ekalesia sa faasaina i Siamani, sa papatisoina ai e Franklin le faiaoga i le po. Ina ua alu a’e Karl mai le vai, sa ia sisii ae ona lima i le lagi ma tatalo, “Tama e, afai o le mea lea ua faatoa ou faia nei e faamalieina ai Lou finagalo, auina mai ia te a’u se molimau, ma o soo se mea lava E te finagalo ou te faia o le a ou faia.”4

E le i iloa e Karl le gagana Peretania i lea taimi, o lea sa talanoa ai i laua ma Franklin e ala i se faaliliu upu. Ae a o laua toe savavali atu i le aai, sa faafuasei lava ona amata e Karl ma Franklin ona malamalama le tasi i le isi, e peisea’ī sa laua tautatala i le gagana e tasi. O lenei faaaliga o le meaalofa o gagana eseese o le molimau lea sa sailia e Karl, ma sa ia faamoemoe e tumau i le faamaoni i lana upu, e tusa lava poo le a le tau.5

O lenei la, i le tolu tausaga mulimuli ane, sa ia taumafai pea lava e tausi le folafolaga sa ia faia i lona papatisoga. I lona finau ai e malaga atu i Siona, sa le taliaina ai e Karl le ofo a le au Tyler ma siitia ai loa lona aiga i Philadelphia, o se aai tele i setete matu i sasae, lea na vave lava ona valaauina ai o ia e pule faamalumalu i luga o se paranesi laitiiti o le Ekalesia.6

A o le i oo mai le faaletonu talu ai nei i Iutā, sa tāua se matafaioi a nei ituaiga o paranesi i le lagolagoina o le galuega faafaifeautalai ma femalagaaiga, o le puipuiga o le Ekalesia mai faitioga, ma le talanoa atu i le malo mo le lelei o le Ekalesia. Ae ina ua faatonuina e Polika Iaga faifeautalai e toe foi mai ma uunaia le Au Paia i le itu i sasae e malaga mai i sisifo, e tele paranesi i sasae sa le lava ni tagata po o ni tupe e faataunuu ai nei gaoioiga.7

O le avea ai o se tagata o le Au Paia o Aso e Gata Ai sa ono avea ma lu’itau i le itu i Sasa’e. O le tulaga o le Ekalesia i lea itulagi sa matuā pa’ū maualalo i totonu o le sefulu tausaga talu ai. E toatele tagata sa faaauau pea ona talitonu o le Au Paia sa tetee ma lē lotonuu. Sa maua e se ta’ita’i o le Ekalesia se faamata’u i le oti i le Aai o Niu Ioka, ae o nisi o le Au Paia sa fa’atā ma faapipii ai fulu ona o o latou talitonuga. O isi ua le ta’uta’ua le avea o i latou ma tagata o le Ekalesia ina ia alo ese mai ai i le sauaina atili.8

I Philadelphia, sa maua tupe a Ana i le avea ai o se su’isu’i ma se teufale a o auauna atu Karl i tagata o le paranesi, auai i konafesi faaitulagi a le Ekalesia, ma fesoasoani e fuafua le isi vaitau o femalagaaiga e sosoo ai. Sa laua faia mea la te mafai e faamalosia ai la latou paranesi laitiiti.9 Ae ina ia faamanuiaina le Ekalesia iina ma le lalolagi atoa, sa manaomia ona tetee le Au Paia i manatu sese ma manatu lē malamalama e uiga ia i latou lea sa matuā taatele lava.

Ma sa latou manaomia nisi faifeautalai faaopoopo e toe foi mai e tala’i ma faaauau le galuega o le faaolataga.


I le amataga o Setema 1858, sa lolomi ai e Siaosi Q. Kanona le Tala a le Tesareta i se aai i Iutā tutotonu e ta’ua o Filimoa. Sa masani lava ona faatautaia le nusipepa i le ofisa faauluulu i le Aai o Sate Leki, ae ina ua malaga ese le Au Paia i saute i le amataga o lena tausaga, sa teu ai e Siaosi ma lona aiga le masini lomitusi mamafa ma toso ai pe a ma le 150 maila agai i Filimoa.10

O lea la ua saogalemu e toe foi ai i le Aai o Sate Leki, sa fuafua ai Siaosi e toe aumai le galuega faalomitusi i matū. Ia Setema 9, sa toe tuu ai e i laua ma lona uso laitiiti o Tavita le masini lomitusi i luga o taavale solofanua ma toe malaga loa agai i le aai faatasi ai ma le aiga tuputupua’e o Siaosi. O lea sa i ai se atalii o Siaosi ma Elisapeta e tasi le tausaga, o Ioane, ma le isi pepe o loo ma’itaga ai. Sa faapea foi ona faaipoipo Siaosi i sana avā lona lua, o Sara Jane Jenne, ma sa ma’itaga foi o ia.

E fa aso talu ona tuua Filimoa, ae nonofo ai le au Cannon e malolō i se taulaga pe tusa e fitusefulu maila mai le Aai o Sate Leki. A o tatala e Siaosi lana au-solofanua, sa tietie mai se tagata i se taavale e toso e asini e agai mai ia te ia. O ia o se avefeau mai ia Polika Iaga ma sa ia saili solo mo Geoge talu mai le po na muamua atu. Sa ia faapea mai o loo faamoemoe Polika ua tatau ona taunuu atu i le aai. Sa toe auina atu e le Ekalesia faifeautalai e talai, ma sa faatali se vaega o faifeautalai e malaga faatasi ma Siaosi i lana misiona i le Iunaite Setete i sasae.

Sa lē mautonu Siaosi. O le a le misiona i Sasae? I se afa itula, sa teu ai le tamai atopa’u ma faanatinati loa o ia ma Elisapeta i le Aai o Sate Leki faatasi ma Ioane ae mulimuli atu Tavita ma Sara Jane ma le masini lomitusi. Sa taunuu Siaosi i le aai i le taeao na sosoo ai i le ta o le lima ma taunuu i le ofisa o Polika i le faato’ā mae’a lava o taumafataga o le taeao. Sa faafeiloai o ia e Polika ma fesili atu i ai, “Ua e sauni?”

“Ua ou sauni,” o le tala lea a Siaosi.

Sa liliu atu Polika i se tasi o alii i ona tafatafa. “Sa ou fai atu ia te oe o le a taunuu,” na ia fai atu ai. Ona tuuina atu lea e se failautusi ia Siaosi faatonuga mo lana misiona.11

Sa toe taumafai foi, le talosagaina e le aufono a le teritori o Iuta le Konekeresi a le Iunaite Setete mo le siitia i le tulaga faasetete ma le aiā e filifilia pe tofia ai taitai faalemālō i le lotoifale. I le iloa ai e ono faaleaogaina foi se isi talosaga mo le tulaga faasetete pe afai e tumau pea le maualalo o manatu lautele e uiga i le Ekalesia, o lea na finagalo ai Polika ia alu Siaosi i se misiona faapitoa e pule faamalumalu i luga o le Au Paia i le itu i sasae, lolomi ma faasalalau i nusipepa ni tala lelei e uiga i le Ekalesia, ma faaleleia atili ai lona talaaga i le atunuu atoa.12

Sa lagonaina i le taimi lava lena e Siaosi le mamafa o le misiona. Sa tatau ona malaga o ia i le aso na sosoo ai, ma sa tau leai lava se taimi e faatulaga ai lona aiga i le vanu. Ae sa talitonu o ia o le a saunia e le Alii le ala e faataunuu ai Lona finagalo. O aafiaga o Siaosi i Hawaii ma Kalefonia na saunia ai o ia mo se misiona telē faapea ma tiutetauave. Ma sa iloa e ia o le a mafai ona fesoasoani ona uso ma tuafafine ma isi tagata o ona aiga, e aofia ai ma le uso o lona tina ma lona toalua o Lenora ma Ioane Teila, i le tausiga o ana āvā ma ana fanau.

Sa faamanuia e Polika ia Siaosi ma vaetofia o ia o se faifeautalai. Ona faamanuia ai lea e Siaosi o Elisapeta ma Ioane ma tuuina atu i latou ma Sara Jane, o lē sa faimalaga pea agai i matu, i le tausiga a le Alii. I le aoauli na sosoo ai sa agai atu loa o ia ma se vaega itiiti o faifeautalai i le itu i sasa’e i luga o Mauga Papa.13


I le taimi lava lea, i Fort Ephraim i Sanpete Valley, sa iu ina i ai uma le toatele o le aiga o Augusta Dorius Stevens e latalata ane ia te ia. O tuafafine o lona toalua o Elen ma Karen sa mulimuli mai i lona tamā, o Nicolai, i Fort Ephraim ina ua malaga ese le Au Paia i saute. O tuagane matutua atu o Augusta o Carl ma Johan sa taunuu ane i se taimi puupuu mulimuli ane. O lona uso laitiiti o Repeka sa nofo foi i le taulaga. Na o lo latou tinā, o Ane Sofia, sa nofo lava i Denmark ma e le o se tagata o le Ekalesia.14

Talu ona faaipoipo atu ia Henry Stevens i le fa tausaga i luma atu, sa faia e Augusta mea uma o le aiga ma tausi foi ma le āvā muamua a Henry lea sa ma’i, o Mary Ann, lea sa matuā alofa faapelepele i ai o ia.15 I le sefuluiva o ona tausaga, sa avea foi Augusta ma uluai peresitene o le Aualofa a Tamaitai a Fort Ephraim. Faatasi ai ma le asiasi atu i ē mama’i ma puapuagatia, sa lalagaina foi e ia ma uso o le Aualofa lavalava, faia ie soosoo, saunia meaai ma fale mo ē lē tagolima, ma tausia tamaiti matuaoti. Pe a maliu se tasi i le taulaga, latou te faamamā ma faaofu le tino maliu, faia laei e tanu ai, faamafanafana ē faanoanoa, ma faasao le tino maliu i ‘aisa mai le Vaitafe o San Pitch a o le i oo i le falelauasiga.16

I se taimi itiiti lava a o le i toe faatasia le aiga o Dorius, sa fanau ai e Augusta se tama sa faaigoa ia Jason, o lē sa maliu i se faama’i a o lei atoa lona tausaga. E ui lava i lona faanoanoa tele, ae sa maua lava e Augusta se aiga ae maise le faamafanafanaga i totonu o le nuu tele o le Au Paia Scandanavia i le Vanu o Sanpete, o ē sa maua le malosi mai le fefaasoaa’i o aga masani, aganuu, ma gagana e onosaia ai faigata sa feagai ai i lo latou nofoaga fou. A o i ai ona tuagane i a la misiona, sa laua aoaoina ma papatisoina le toatele o nei tagata o le Au Paia, lea e mautinoa sa faamalosia ai lona sootaga ma i latou.

Ina ua taunuu Carl ma Johan i Fort Ephraim i le 1858, sa laua taumafai e faia ni faatoaga, ae sa faaleagaina uma e sē akerise a la meatotō. E oo lava i tagata ua i ai le poto masani i le faato’aina o nofoaga e pei o Augusta ma Henry sa mafatia foi i latou i luitau faapena a o faia faatoaga i le Vanu o Sanpete. O uluai tagata o le Au Paia o ē na o mai i le nofoaga sa feagai ma ni tausaga o le faatama’iaga matuā ogaoga i le ‘aisa ma iniseti. Ina ia ola, sa latou nonofo faatasi i ni olo se lua, galulue faatasi i se fanua e tasi, ma fefaasoaa’i le suavai. Ina ua iu ina oo mai ni fua lelei o faatoaga, sa latou faatutumu a latou fale teuoloa ma teu foi isi meaai.17

I le taumafanafana o le 1859, na suia ai le olaga o Augusta ina ua valaauina e Polika Iaga ni nai aiga mai Sanpete e faamautū latalata i le nofoaga tuai o Spring Town, lea sa nofo ai Augusta mo se taimi puupuu ina ua faato’ā taunuu mai i le vanu. Sa siitia i ai iina Augusta ma Henry i se taimi puupuu mulimuli ane. Sa fuaina e alii se fanua i le taulaga ma le 640 eka mo faato’aga. Ona fuaina lea o le fanua mo faato’aga i fasi fanua ta’i 5- ma le 10-eka ma vaevae loa i aiga. E le i pine ae faamatagofieina le nofoaga fou i fale, falelaau laiti, ma se falelotu laau. Faatasi ai ma le toatele o tagata Denmark sa nonofo ai i le nofoaga, sa faaigoa ai e tagata o Little Denmark.18

Ina ua maea ona faamautū Henry i Spring Town, sa amata loa ona ia fausia se fale mo le viliina o saga mo falaoamata. A o tipiina ma la’uina laupapa i le mauga i lena taumalulū, sa ia maua ai i se ma’i sili ona leaga ma tupu ai se tale e lē malolō. Sa i’u le tale i le ma’i sela, lea sa faigatā ai ia Henry ona galue. Sa leai ni foma’i i le taulaga, o lea sa taumafai ai e Augusta ituaiga o vaifofō uma sa mafai ona ia maua e faafaigofie ai le mānava a Henry. Sa leai se mea na fesoasoani.19

Pe tusa o se tausaga talu ona malaga Augusta ma Henry i Spring Town, sa valaauina ai e le Au Perersitene Sili tuagane o Augusta o Johan ma Carl e toe foi i Scandinavia i ni misiona. Talu ai e le i i ai ni auala a ona tuagane mo femalagaaiga, sa saunia e le Au Paia i Fort Ephraim ma Spring Town mo i laua se taavale solofanua, se solofanua, ma se asini.20


I le taumafanafana o le 1860, i ni nai masina talu ona amata misiona a le au uso Torio, sa valaauina ai Siaosi Q. Kanona e toe foi mai mai lana misiona i le itu i Sasa’e.21 I le lua tausaga talu ai, sa lolomi ma faasalalauina e ia ma le uo ua leva a le Au Paia o Tomasi Kane ni nai tusitusiga logo leleia e uiga i le Ekalesia i totonu o nusipepa ma avea ma sui o le Ekalesia e taumafai e suia manatu o tagata. I le galulue vavalalata ai ma Karela Meisa ma isi taitai o le Ekalesia, sa faamalosia foi e Siaosi le Au Paia i Niu Ioka, Posetone, Filatelefia, ma isi paranesi i le itu i sasa’e.22

Ae sa tumau maumaututū lava manatu o tagata lautele e tetee i le Ekalesia. O se vaega faaupufai fou, o le Republicans, sa faatulagaina lata mai nei ina ia faamutaina ai le faiga faapologa ma le tele o āvā, ma tetee i nei faiga o se “masaga totoe o faiga lē pulea.”23 Sa fesootaia e Republicans faiga ia e lua auā sa sese lo latou manatu faapea sa faamalosia tamaitai i faaipoipoga tele āvā e aunoa ma se auala e sola ese ai. Ae peitai, e mai mataupu nei e lua, o le faapologaina lea sa tupu ai fevaevaeaiga tele i le atunuu, le taitaiina atu ai o le tele o tagata, e aofia ai ma Siaosi, e vaai mamao i se mala faaleatunuu.

“E leai se tagata o sē e alofa i le saolotoga ma faalapotopotoga mo le saolotoga e mafai ona molimauina nei mea e aunoa ma le lagonaina o le mamalu o lo tatou atunuu ua vave lava ona mou atu,” na tusia e Siaosi i se tusi ia Polika Iaga. “O le faaumatiaina o le malo o le Iunaite Setete ua lē taumateina. Ua toe itiiti lava oo mai.”24

I le taimi o lana misiona, sa maua ai foi e Siaosi se tusi mai ia Polika e uiga i se fuafuaga lata mai a le Au Peresitene Sili ma le Korama a le Toasefululua. I se fonotaga ia Oketopa 1859, sa faatuina ai e Polika se valaauina o se aposetolo fou e sui tulaga ia Parley Pratt. Sa ia fesiligia le Toasefululua mo ni fautuaga. “Soo se tagata lava o le a faamaoni o le a lava le atamai e faalautele ai lona valaauga,” o le saunoaga lea a Polika i le Toasefululua.

“Ou te fia iloa po o luga o a mataupu faavae e filifilia ai tagata,” o le tala lea a Orson Pratt, le uso laitiiti o Parley.

“Afai sa fautuaina mai ia te a’u se tagata e lelei le natura o ana filifiliga, e ia te ia agavaa e le sili atu nai lo le faatuatua ma lava le lotomaualalo e saili ai le Alii mo lona poto uma ma o sē faatuatua ia te Ia mo lona malosi,” o le tali lea a Polika, “E sili atu o ia ia te a’u nai lo le aoaoina ma le talenia.”

“Afai e tofia e le Alii se tama sefululua tausaga le matua, o le tagata lea o le a tatou naunau e lagolago,” na saunoa ai Orson. “Ae afai e tuu i la’u lava faamasinoga e filifili ai, ou te filifilia se tagata ua tele ona aafiaga ma ua tofotofoina i le tele o nofoaga, faamaoni, ma filigā, ma o se tagata e i ai taleni o sē e mafai ona puipuia le Ekalesia i soo se tulaga e ono tuu i ai o ia.”

Sa faalogo Polika a o fautua mai e aposetolo ni nai alii mo le tulaga. “Ou te faatuina atu Siaosi Q. Cannon o se tasi o le Toasefululua,” na saunoa mai ai loa. “E tauagafau o ia, ae ou te lē manatu o le a ia avea le tauagafau e afaina ai ana matafaioi e fai lona tiute.”25

Sa faasilasila le valaauga o Siaosi i le konafesi aoao i le tautotogo, a o sauni Siaosi e toe foi mai i lona aiga. Sa ia taliaina le tofiga ma se lagona o le vaivai ma le lē agavaa. “Sa ou gatete i le mata’u ma le fefe,” o le tusi atu lea a le alii tolusefulu tolu tausaga ia Polika ina ua faato’ā maua lona valaauga, “ma le olioli i le mafaufau ai i le agalelei ma le fiafia o le Alii ma le alofa ma le talitonuga a o’u usoga.”26

A o ia malaga atu i le aiga i ni nai masina mulimuli ane, sa faanatinati Siaosi i luma atu o ni vaega o taavale solofanua ma ni vaega o taavale toso se lua, ia na ia faatulagaina ma le Au Paia mai i paranesi i le itu i sasae, Europa, ma Aferika i Saute.27

I lona mafaufau ai i le mala i taavale toso o le 1856, sa faia ai ma le poto e Siaosi le auina atu o vaega o taavale toso mulimuli i luma atu o taavale solofanua. “Ua ou taumafai lava e faia laasaga uma e tatau ai ina ia alo ese mai soo se faalavelave,” sa ia ta’u atu ai ia Polika, “ma talitonu faamaoni i faamanuiaga a le Alii o le a latou taunuu uma lava i o latou nofoaga faamoemoeina i le saogalemu.”28


Faatasi ai ma le Au Paia sa malaga i sisifo ma Siaosi i lena vaitau o le peteriaka a le Ekalesia o Ioane Samita. Sa malaga mai i sasae Ioane i le faaiuga o le 1859 e toe taumafai tasi e fesoasoani i lona tuafafine o Lovina ma lona aiga e faapotopoto atu i Iutā. A o latou faatalitali mo le vaitau e amata ai femalagaaiga, sa aisasi atu i laua ma Lovina i o la au aiga o Samita i Navu, e aofia ai ma le la aunty o Emma ma lana fanau.29

Sa soifua Ema i Navu i se olaga filemu. Sa nofo pea o ia i le Fale tele i Navu ma pule ai i fanua tuai o le Ekalesia, lea na tuuina atu e Iosefa ia te ia a o le’i maliu i le 1844. Sa ia tuu atu ia te ia i se tulaga faaletulafono le fanua i se manatu lelei, a e o ni isi o i latou sa aitalafu ai Iosefa, mulimuli ane na latou talosagaina malosi le faatau ese atu o lenei fanua ina ia toe totogi atu ai a latou tupe, i le talitonuga faapea ua taufaasese latou e ia. Na le faamaonia tuuaiga na latou faia. Na faamaeaina le mataupu i le 1852 ina ua poloaiina e le faamasino fa’alemalo e faapea o fanua uma sa umia e Iosefa o se tausi mavaega mo le Ekalesia e sili atu ma le sefulu eka e mafai ona faatau atu e totogi ai ana aitalafu. A o tuuina atu ia Ema, le toalua nofofua o Iosefa le tasi vae ono o le tau o fanua na faatau atu, lea sa ia faaaogaina e toe faatau mai ai fanua e lagolagoina ai lona aiga.30

Sa maua e Ioane ma Lovina ia tagata o lo latou aiga ae sa eseese i latou i mataupu tau lotu. O lo la tausoga o Julia sa faaipoipo i se Katoliko ma liliu ai i le lotu a lona toalua. Ae peitai, o atalii e to’afā o Iosefa ma Ema, sa ta’ua lava i latou o tagata o le Au Paia o Aso e Gata Ai, e ui lava sa latou teena nisi o mataupu faavae sa aoaoina e lo latou tamā i Navu, e patino lava i le faaipoipoga i le tele o āvā.31

E le o se mea na faate’ia ai Ioane. E ui lava sa iloa e Ema sa aoaoina ma faia faalilolilo e lona toalua ia faaipoipoga i le tele o āvā, sa talitonu lava lana tama o Iosefa Samita III o Polika Iaga sa amataina lea mataupu faavae i le Au Paia ina ua mavae le maliu o le perofeta o Iosefa. Ina ua tuua e le aiga o Ioane ia Navu i le 1848, sa taumafai Ioane e faatalitonu Iosefa III latou te malaga faatasi i sisifo ma faaauau le galuega a lo latou tamā. Sa teena moni lava e Iosefa III.

“Afai o le uiga o lau tala e tatau ona ou lagolagoina le faiga faaleagaga o le tele o āvā ma isi faalapotopotoga sa faatutuina talu ona maliliu i laua,” na tali atu ai Iosefa III, “O le a mautinoa lava o le a avea a’u ma o outou fili e sili ona tetee i ai.”32

Mo le tele o tausaga, sa leai tele se manao o Iosefa III e taitaia se lotu. Ae ia Aperila 6, 1860, ina ua mavae le asiasiga a Ioane ma Lovina, sa auai atu Iosefa III ma Ema i se konafesi a se “Faalapotopotoga Fou” a le Au Paia o ē sa teena le taitaiga a Polika Iaga ma nonofo mau ai i Sisifo ogatotonu. I lena sauniga, sa taliaina ai e Iosefa III le avea ma taitai o le Faalapotopotoga Fou ma faataumamao ai o ia mai le Au Paia i Iutā i lona ta’usalaina o faaipoipoga i le tele o āvā.33

I ni nai masina mulimuli ane, sa amata loa le faigamalaga a Ioane ma Lovina ma lona aiga agai i sisifo. Sa faimalaga ai i la latou vaega ia Karl ma Ana Maeser. Ona o le lē masani i le olaga i luga o le ala gaoā, sa matuā taumafai le faiaoga i le mea sili na te mafai e ave le taavale e toso e povi po’a, ae na i’u lava ina totogi se ave taavale toso e faia lea galuega mo ia. Sa pepesi le faama’i tale i tamaiti o le vaega lea mo se taimi o le faigamalaga, ae sa filemu lava le ala i le tele o taimi.34

Ia Aokuso 17, tusa toe 160 maila mai le Aai o Sate Leki, sa faafuasei ai ona fanaina e le tama a Lovina e sefulufa-tausaga, o Ailama Walker, lona ia lava lima. I lona faamoemoe e lavea’i le ola o le tama a lona tuafafine, pe a lē sefeina lona lima, sa faavave ona tuu e Ioane se isi tagata i le vaaiga o le vaega, tuu atu Ailama i le taavale toso e asini, ma faanatinati atu loa o ia ma Lovina e muamua i le vanu.

Sa taunuu le taavale asini i le Aai o Sate Leki i le iva aso mulimuli ane, ma sa mafai e se fomai ona laveai le lima o Ailama. Ina ua saogalemu le tama a lona tuafafine, sa toe foi loa Ioane i lana vaega ma aumaia i latou i le aai i le aso 1 o Setema.35


Ia Novema 4, 1860, sa faafeiloai ai e Uilifoti Uitilafi se tagata e suafa ia Walter Gibson ua toe foi mai i le Aai o Sate Leki. O Walter o se tagata malaga i le lalolagi ma se tagata sailiili. A o talavou, sa ia malaga i Mekisiko ma Amerika i Saute, femalagaai solo i le vasa, ma sola ese mai se falepuipui a tagata Dutch i le motu o Java.36

E tusa ai ma faamatalaga a Walter, sa ia faalogoina se leo i le falepuipui sa musuia o ia e atiina a’e se mālō mamana i le Pasefika. Mo le tele o tausaga sa ia saili mo ni tagata e fesoasoani ia te ia i lenei misiona, ae sa le mafai lava ona ia maua le vaega sa’o seia oo ina faalogo o ia e uiga i le Au Paia o Aso e Gata Ai. Ia Me 1859, sa ia tusi ai ia Polika Iaga ma fautuaina atu se fuafuaga e faapotopoto le Ekalesia i Motu o le Pasefika. Sa faimalaga o ia i le Aai o Sate Leki ma lana fanau toatolu i se taimi e lei umi mulimuli ane ma auai i le Ekalesia ia Ianuari 1860.37

Sa faauo Uilifoti ia Walter i lena taumalūlū, e auai soo atu i tautalaga sa ia faia e uiga i ana faigamalaga po o le feiloai foi ma ia i faatasiga faamasani.38 Sa leai se manatu o Polika i le fautuaga a Walter mo se nofoaga fou mo faapotopotoga, ae sa ia iloa le agavaa o loo i lea tagata fou liliu mai.39 Sa foliga mai Walter e atamai, e tautala lelei, ma naunau e auauna atu i le Ekalesia. Ia Aperila 1860, sa valaauina o ia e le Au Peresitene Sili i se misiona puupuu i le itu i Sasae, lea na ia taliaina ma le naunautai.40

O lea la, i le ono masina mulimuli ane, sa toe taliu mai ai Walter i Iutā ma ni talafou fiafia. A o i ai i le Aai o Niu Ioka, sa ia ta’u atu i se tagata ofisa aloaia i le amupasa a Iapani e uiga i le Au Paia ma maua ai se valaaulia e malaga atu i Iapani. I lona talitonu ai e mafai ona ia faia se sootaga lelei ma tagata Iapani, sa manao ai Walter e talia le valaaulia ma saunia le ala mo le galuega faafaifeautalai i na eleele. Sa ia talitonu e mai iina, o le a mafai ai ona salalau atu le talalelei toefuataiina i Siam ma isi atunuu i le itulagi.

“O le a atoatoa ona puleaina a’u e le Agaga o le Atua, e pei ona faatonuina a’u,” sa ia ta’u atu i le Au Paia i se fonotaga ia Novema 18. “Ou te lagona o le a ou fiafia e i ai faatasi ma atunuu uma o le fanauga a le aiga o le tagata.”41

O le faamoemoe o le auina atu o Walter i Asia na fiafia ai Uilifoti. “Sa tatalaina e le Alii le faitotoa ia te ia i se auala ofoofogia,” sa ia tusia i lana tusi faamaumau.42

Sa finagalo i ai Polika. “O le a tuua nei i tatou e Brother Gibson ae malaga atu i se misiona,” sa ia saunoa atu ai i le Au Paia i se sauniga. “E tusa ai ma lo’u iloa, sa malaga mai o ia iinei auā sa taitaiina mai o ia e le Alii iinei.”43

I le aso na sosoo ai, sa tuu ai lima o Heber Kimball ma Polika i luga o le ulu o Walter. “Afai o le a e gauai atu ma le manatu tasi i le mamalu o le Atua, ma valaau atu i Lona suafa, ma saili Lona atamai, ma saili ia e lotomaualalo ma agamalū i luma o le Alii, ma lou manatu tasi i le lelei o le tagata,” na folafola atu e Heber, “o le a matuā faamanuiaina oe, ma o le a e faapotopotoina le aiga o Isaraelu ma aumaia le toatele i le salamo ma papatisoina ma faamauina i o latou luga le Agaga Paia.”44

Sa amata le faigamalaga a Walter ma lona afafine, o Talula, mo le Pasefika i aso e lua mulimuli ane.45


E tasi le masina talu le malaga ese atu o Walter, ae tula’i ese ai Carolina i Saute, o se setete i le Iunaite Setete i saute, mai le malo, ona o le mata’u faapea o le palotaina o Abraham Lincoln i le au peresitene o le I.S. o le a suia ai le paleni o le malosiaga faaletamaoaiga ma le faaleupufai i le atunuu ma taitai atu ai i le faamutaina o le faapologaina. Sa silafia e Uilifoti Uitilafi i le taimi lava lea o lenei aafiaga o se taunuuga o se faaaliga sa maua e Iosefa Samita i le luasefuluvalu tausaga talu ai. I le Aso Kerisimasi o le 1832, sa lapataia ai e le Alii le perofeta faapea o le a lata ona amata mai i Carolina i Saute se fouvalega ma o le a iu i le oti ma le mafatiaga o le toatele o tagata.46

“E ala i le pelu ma le faamaligitoto, o le a faanoanoa e o nonofo i le lalolagi,” sa folafola mai e le Alii, “e ala i oge, ma mala, ma mafuiʼe, ma faititili o le lagi, ma uila mataʼutia ma le malama foi, o le a faia foi ia lagona e e o nonofo i le lalolagi le toasa, ma le toatamaʼi, ma le aao aʼoaʼi o le Atua Malosi Aoao, seia oo ina uma ona faia e le faafanoga ua faatonuina se iʼuga atoatoa o atunuu uma.”47

“Atonu e saunia i tatou lava mo se taimi sili ona mata’utia le leaga i le Iunaite Setete,” na tusia ai e Uilifoti i lana tusi faamaumau ia Ianuari 1, 1861. “Sa vaaia le tusitusiga i luga o le puipui, ma o le a faaumatia le atunuu i le faafanoga.”48