Talafaasolopito o le Ekalesia
Mataupu 12: O Lenei Taua Matautia


“O Lenei Taua Matautia,” mataupu 12 o le Au Paia: O Le Tala o le Ekalesia a Iesu Keriso i Aso e Gata Ai, Voluma 3, Lototele, Faatamalii, ma le Tutoatasi, 1893–1955 (2021)

Mataupu 12: “O Lenei Taua Matautia”

Mataupu 12

O Lenei Taua Matautia

Ata
o se fitafita o loo faapupuu i se pu o le Taua Muamua a le Lalolagi

Sa taunuu saogalemu le Scandinavian ma lana pasese i Montreal i le faaiuga o Setema 1915. Ona taofia lea e Ailama M. Samita le sopoiaina o le Atelani mo tagata o le Ekalesia a o filima’oti e ia ma le Au Peresitene Sili le auala sili ona saogalemu e ave atu ai faifeautalai ma tagata malaga. Ina ua uma ona malilie le malo o Siamani e taofi le osofaia o vaa lau pasese a Peretania, sa toe faaauau e Ailama le auina atu o le Au Paia i vaa a Peretania seia oo i le tautotogo o le 1916, ina ua ia lagona le uunaiga e tuu le Au Paia i luga o vaa mai atunuu e le o faaituau.

“Ua tele naua le tulaga lamatia o le latou malaga i vaa a atunuu fouvale,” na ia tusia ai i lana apitalaaga, “ma e le mafai ona ou toe tauaveina le tiutetauave o le faia o ia tulaga lamatia.”1

I Liège, Peleseuma, i le taimi lea, sa galulue ai Arthur Horbach ma ona uso a Au Paia e tausi faatasi la latou paranesi laitiiti. Sa ufitia Peleseuma i le gaogaosa a o osofaia e fitafita Siamani le atunuu. Sa latou fasiotia tagata o le atunuu, faatigaina pagota, faaleaga ma susunu fale ma taulaga, ma faasala ituaiga uma o tetee. O le po ma le ao, na faamata’uina ai e fitafita onana ia aai. E leai se tasi na saogalemu mai sauaga.

Mo masina muamua e sefulu o le nofoia o Siamani, sa faigata ai ona potopoto le Paranesi o Liège mo tapuaiga. Ae i le tautotogo o le 1915, ina ua mavae ni masina o le fifilemu, sa tonu ai ia Afa ma isi perisitua e toalua o le paranesi, o Hubert Huysecom ma Charles Devignez, e taumafai e toe faia ni fonotaga masani.

O Marie Momont, o se tamaitai matua i le paranesi, na tatalaina lona fale i le Au Paia. Ina ua mavae ni nai vaiaso, sa siitia atu fonotaga i le fale o Hubert ma lona faletua, o Augustine. Sa telē atu lo la fale ma sa tu i le ogatotonu o Liège ma lona tuaoi o Seraing, ma avea ai o se nofoaga lelei e faapotopoto ai le Au Paia mai aai uma e lua. I le avea ai ma se faiaoga i le Perisitua Arona, sa umia e Hubert le tofi aupito maualuga o le perisitua i le aai, ma sa ia vaaia le paranesi. Sa avea foi o ia ma peresitene o le Aoga Sa.2

Sa tofia Afa e avea ma failautusi ma teuoloa a le paranesi, ma nafa ai o ia ma le tausiga o faamaumauga ma tala. Sa fesoasoani foi o ia ma se tagata o le Ekalesia mai Seraing ia Charles Devignez i le faiaoga i vasega o le Aoga Sa. E toatolu tamaitai i le paranesi, o Juliette Jeuris-Belleflamme, Jeanne Roubinet, ma Guillemine Collard, na vaaia le Peraimeri. Sa amataina foi e le paranesi se tamai potutusi.

E lei leva ae faafesootai e tagata Liège se toeaina o le Au Paia o Aso e Gata Ai ma se ositaulaga sa nonofo i Villers-le-Bouillet, o se taulaga laitiiti e silia ma le luasefulu maila le mamao. Sa asiasi atu nei alii e toalua i le paranesi e faa-tasi i le masina, ma tuuina atu ai i le Au Paia i Liège le avanoa e aai ma feinu ai i le faamanatuga ma maua ai faamanuiaga faaleperisitua.

O le mafatia ai i le fiaaai, faanoanoa, ma le le manuia, sa faapea ona faalotovaivaia ai nisi o le Au Paia i Liège ma faasagatau atu ai i isi i le paranesi. Ona oo lea i lena taumafanafana, na amata ai e le ofisa o le Misiona a Europa ona auina atu tupe e fesoasoani ai i e matitiva ma e le tagolima. E ui lava i faigata, o le toatele o le Au Paia i le paranesi na totogiina a latou sefuluai, ma a o faaauau pea aso pogisa, sa latou faalagolago i le talalelei toefuataiina, le Agaga o le Alii, ma le tasi ma le isi.

Sa faaauau foi ona latou faasoa atu le talalelei i o latou tuaoi, o nisi o i latou sa papatisoina i le lotolotoi o le vavāo. Ae, sa misia lava e le paranesi le tulaga mautu sa latou olioli ai a o lei amata fouvalega.3

“I le taimi o lenei taua matautia ua tatou vaaia ai le mana o le Silisiliese o faaalia mai i le tele o taimi,” na lipoti mai ai Afa. “Ua tulaga lelei paranesi, ae matou te moomoo mo le toe foi mai o faifeautalai.”4


I le aso 6 Aperila, 1916, o le uluai aso o le konafesi aoao faaletausaga a le Ekalesia i le Aai o Sate Leki, sa saunoa ai Peresitene Charles W. Penrose e uiga i le aigaAtua. Sa masani ona latou mauaina ma isi sui o le Au Peresitene Sili ni tusi e uiga i feeseeseaiga faaleaoaoga faavae i tagata o le Ekalesia, o le tele lava na faigofie ona foia. Ae talu ai nei sa atuatuvale ai le au peresitene i fesili e uiga i le faasinomaga o le Atua le Tama.

“O loo i ai pea lava,” na taua e Peresitene Penrose i lana saunoaga, “o se manatu i nisi o tagata o Atamu o le Atua Malosi Aoao ma Faavavau.”5

O lea talitonuga na pogai mai i nisi o faamatalaga na faia e Polika Iaga i le seneturi lona sefuluiva.6 O le mea moni, o le aufaitio o le Ekalesia, na pueina saunoaga a Peresitene Iaga e faapea atu ai, o le Au Paia o Aso e Gata Ai e tapuai ia Atamu.7

Talu ai nei, sa taumafai ai le Au Peresitene Sili e faamanino le aoaoga faavae e uiga i le aigaAtua, Atamu, ma le faapogai o le tagata soifua. I le 1909, sa latou lolomiina ai se faamatalaga na tusia e le aposetolo o Orson F. Whitney i le “The Origin of Man,” lea na faamautu ai upumoni e uiga i le sootaga i le va o le Atua ma Ana fanau. “O alii ma tamaitai uma,” na latou tautino atu ai, “ua faia i le faatusa o le Tama ma le Tina o le lalolagi, ma o atalii ma afafine moni lava o le Atua.” O loo ta‘ua ai foi o Atamu o se “agaga silisili” a o lei mauaina se tino faitino i le lalolagi ma avea ma uluai tagata ma le “tupuaga sili” o le aiga o tagata.8

Sa faapena foi ona latou tofia taitai ma aufaitofa o le Ekalesia e lolomi ia tusi fou faaleaoaoga faavae mo le faaaogaina i vasega o le Aoga Sa ma sauniga a korama o le au perisitua. O le lua o nei galuega, o le Rational Theology a John Widtsoe ma le Jesus the Christ, a le aposetolo o James E. Talmage na tuuina atu ai aoaoga aloaia a le Ekalesia e uiga i le Atua le Tama, Iesu Keriso, ma Atamu. O tusi uma e lua na manino le tulaga ese o le Atua le Tama mai ia Atamu a o faamamafa mai ai foi le ala na faatoilalo ai e le Togiola a Iesu Keriso ia aafiaga le lelei o le Pau o Atamu.9

O lenei, e pei ona saunoa atu Peresitene Penrose i le Au Paia i le konafesi aoao, sa ia faailoa mai ni nai fuaiupu o tusitusiga paia anamua ma aso nei e faaalia ai o le Atua le Tama ma Atamu e le o le tagata lava lea e tasi. “E fesoasoani le Atua ia i tatou ia iloa ma malamalama i le upumoni ma ia aloese mai mea sese!” sa ia augani atu ai i le faaiuga o ana upu. “Ma aua nei o tatou malolosi tele i o tatou lagona e tusa ai ma o tatou manatu e uiga i mataupu. Ia tatou taumafai ia sa’o.”10

E lei leva ona uma le konafesi, ae malilie loa le Au Peresitene Sili ma le Korama a Aposetolo e Toasefululua e faapea, sa manaomia e le Au Paia se faamatalaga manino e uiga i le Atua. I lena taumafanafana, na fesoasoani ai Elder Talmage ia i latou e tusia le “O Le Tama ma le Alo,” o se faamalamalamaga faaleaoaoga faavae i le natura, misiona, ma le sootaga a le Atua le Tama ma Iesu Keriso.11

I le faamatalaga, sa latou molimau mai ai o le Atua le Tama o Elohima, o le matua agaga o tagata uma. Sa latou tautino mai o Iesu Keriso o Ieova, o le ulumatua a le Tama ma o le uso matua o tamaitai ma alii uma. Talu ai ona sa Ia faataunuuina le fuafuaga a Lona Tama mo le Foafoaga, o Iesu foi o le Tama o le lagi ma le lalolagi. Mo lenei mafuaaga, e tele ina faasino atu tusitusiga paia ia te Ia e ala i le suafa o le Tama e faamatala ai Lana sootaga tulaga ese i le lalolagi ma ona tagata.

Sa faamalamalama mai foi e le Au Peresitene Sili le ala na avea ai Iesu ma se tama faaleagaga ia i latou o e na toefanauina e ala i Lana talalelei. “Afai e talafeagai le talanoa e uiga ia i latou o e talia ma tumau i le talalelei o ni atalii ma afafine o Keriso,” sa latou tautino atu ai, “e tatau lava ona fai pea lava pea le talanoa e uiga ia Iesu Keriso o le Tama o e amiotonu.”

Mulimuli ane, sa latou faamatalaina le ala na galue ai Iesu Keriso e fai ma sui o le Tama i le auauna atu o se sui o Elohima. “E tusa ai ma le mana, pule, ma le tulaga Faaleatua,” na latou fai mai ai, “O Ana upu ma faatinoga sa i ai ma o i latou ia o le Tama.”12

I le aso 1 o Iulai, na lomia ai “Le Tama ma le Alo” i le Deseret Evening News. I lena lava aso, na tusi atu ai Iosefa F. Samita i lona atalii o Ailama M. Samita i Livapulu, ma le naunau mo ia e faasoa atu le faamatalaga fou i le Au Paia i fafo. “O le taimi muamua lenei ua faia ai lenei galuega,” sa ia ta‘ua ai. “Ou te faamoemoe o le a outou faamaonia ma o le a lolomiina ma le faaeteete.”13


I lena taumafanafana, i matusasae o Farani, sa aafia ai autau a Siamani ma Farani i se isi taua faamasaatoto, o le taimi lea i fafo atu o le taulaga na matuai faamalosia o Verdun. I le faamoemoe ai e faavaivaia le faaiuga a Farani, sa osofaia ai e le autau a Siamani ia puipuiga a le taulaga ma osofaia ai le faitau selau afe o fitafita. Sa faafetaiaia i latou e le Au Farani i le tele o le tetee, ma na sosoo mai ai ma le tele o masina o le le aoga o lua o taua.14

Sa i ai faatasi ma tagata Siamani sa tau savavali i Verdun ia Paul Schwarz o se tagata e fasefulu-tausaga le matua. O se ao aitalafu ma se faatauoloa o masini suisui mai Siamani i sisifo, sa avefaamalosi ia Paulo i le vaegaau i le tausaga na muamua atu. I lena taimi, sa ia auauna atu o se peresitene o se paranesi laitiiti o le Ekalesia i se taulaga e igoa ia Barmen, lea sa la nonofo ai ma lona toalua, o Helene, ma le la fanau laiti e toalima. O Paulo o se tagata agamalu, ma fiafia i le filemu, ae sa talitonu o ia o lona tiute le auauna atu i lona atunuu. O se isi e umia le Perisitua Mekisateko sa valaauina e suia o ia i le paranesi, ma e lei umi, ae i ai Paulo i le taua.15

I Verdun, sa i ai pea le fefe. I le amataga o le taua, sa osofaia ai e le au Siamani ia vaegaau a Farani e ala i le tu’ipomu a o lei auina atu ni fitafita e i ai ni masini velo afi e kilia ai le ala mo le agai atu i luma o le autau. Ae sa sili atu le malosi o le Au Farani nai lo le mea na faamoemoeina e le au Siamani, ma sa toatele i itu uma e lua tagata manunua ma e na maliliu i le faitau selau o afe.16 Ia Mati 1916, e lei leva ona taunuu le vaegaau a Paulo i Verdun, ae fasiotia lo latou taitaiau i le taua. Sa tumau pea le lototele o Paulo. Mulimuli ane, a o felauaia ni pomu, o pa uaea, ma isi anomea o le taua i luma, sa ia lagona le musuia e pito i luma o lana vaega. Sa vave ona ia faatopetope atu i luma o le laina, a o lei faapa‘u e se vaalele pomu i luga o le nofoaga lea sa ia savali ai.17

O isi fitafita o le Au Paia o Aso e Gata Ai sa ia iloaina sa le‘i faamanuiaina tele, o se faamanatu sa lei faasaoina i taimi uma e le Atua e faatuatua. O le tausaga na muamua atu, na lipotia mai ai e le mekasini i le gagana Siamani a le Ekalesia, o Der Stern, e faapea o Hermann Seydel e sefuluvalu tausaga le matua na fasiotia i le pito i sasae o le taua. O Hermann na sau mai le paranesi a Paulo. “O ia o se taulealea lelei ma o se tagata iloga o le Ekalesia a Iesu Keriso, o lona manatuaga o le a ola pea i tagata uma na iloaina o ia,” na faitau ai lana talaaga.18

A o lei oo i le taua, sa naunau lava Paulo e faasoa atu le talalelei. Sa la mauaina uma ma lona toalua ni molimau o le Toefuataiga ina ua uma ona la faitauina tamaitusi a faifeautalai. O lea ua auina atu e Helene ia te ia ni tamaitusi o le Au Paia o Aso e Gata Ai, lea na ia tuufaasolo atu i alii i lana iunite. E masani ona faitau e fitafita ia tamaitusi e faapasi ai le taimi a o lei oo i le isi osofaiga. Sa musuia ai foi nisi o alii e tatalo.19

O le taua i Verdun—ma taua e le mafaitaulia i isi pito i luma o le taua—na faaauau i le 1916. Sa faapupuu fitafita i alavai pogisa, lua palapalā, ma tau ma le taua ina ua mavae le taua faaolioli i le palapala ma le uaea o le “No Man’s Land,” o le eleele tuufua mo fasiotiaga tagata i le va o autau. O Paulo ma isi fitafita o le Au Paia o Aso e Gata Ai i itu uma e lua o le feteenaiga sa pipiimau i lo latou faatuatua, ma maua ai le faamoemoe i le talalelei toefuataiina a o latou tatalo mo se mutaaga o le fetaua‘iga.20


A o faateteleina le taua i Europa atoa, sa faaauau pea ona sasao le taua i Mekisiko. I San Marcos, sa o ese atu ai fitafita Zapatista o e sa nonofo i le taulaga i le tasi le tausaga na muamua atu. Ae peitai, o le manatuaina o a latou sauaga sa faamanu’aliaina ai lava le aiga o Monroy ma la latou paranesi o le Ekalesia.

I le po o le osofaiga a le au Zapatista o San Marcos, sa agai atu ai Jesusita de Monroy e talanoa ma se taitai fouvale, ma le faamoemoe e mafai ona ia fesoasoani ia te ia e faasaoloto lana fanau ua faafalepuipuiina, ina ua ia lagona le pa o le fana. I le toe faananati atu i le falepuipui, sa ia maua atu ai lana tama tama o Lafaele ma se uso o le Au Paia o Aso e Gata Ai o Vicente Morales ua maliliu, o e na aafia i pulufana a le au fouvale.

I le lototiga, sa alaga atu ai o ia i le po, ma sa lava le leotele o ana tagi mo lana fanau teine e lagona mai ai i totonu o le potu lea sa taofia ai i latou.

Lata ane, sa fai mai se tasi, “Oka o se tagata lototoa!”

“Ae o le a se mea na latou maua i lona fale?” na fesili atu ai se isi tagata.

Atonu na mafai ona tali e Jesusita lena fesili. Sa sailia e Sapatiso ni auupega i meatotino a lana tama, ma sa leai se mea na latou mauaina. Sa taumamaina Lafaele ma Vicente.

O le taeao na sosoo ai, sa tauanauina ai e ia ma le toalua o Lafaele, o Guadalupe, le taitai fouvale e tatala lana fanau teine e toatolu, o Natalia, Jovita, ma Lupe. Ona o atu lea o tamaitai e aumai tino maliu o Lafaele ma Vicente. Sa tuua e le au Zapatistas ia tino i fafo, ma sa i ai se vaega tele o tagata o le nuu na faataamilo ia i laua. Talu ai e leai se tasi na foliga mai na naunau e fesoasoani e toe avatu tino i le fale o Monroy, o lea na talosaga ai e Jesusita ma lana fanau teine ni nai alii sa galulue i le lafu manu a Lafaele e fesoasoani ia i latou.

O Casimiro Gutierrez, o le sa faauuina e Lafaele i le Perisitua Mekisateko, na taitaia se sauniga o le maliu i le fale. Mulimuli ane, sa i ai nisi tamaitai mai le taulaga, e aofia ai nisi o e sa tautatala faasaga i le Au Paia, i le faitotoa ma ofo atu a latou faamaisega. Sa lei maua e le au Monroy se mafanafana ia latou upu.21

Sa tauivi Jesusita ia iloa po o le a le isi mea e fai. Mo se taimi, sa ia mafaufau ai e alu ese mai San Marcos. Sa valaaulia e nisi o ona aiga le aiga e nonofo faatasi ma i latou, ae sa ia teena la latou ofo. “E le mafai ona ou filifili e faia,” sa ia fai atu ai i le peresitene o le misiona o Rey L. Pratt i se tusi. “O le a le vaavaaia lelei i matou mo le taimi nei, e pei ona i ai i nei taulaga laiti, e leai se talia po o se saolotoga o tapuaiga.”22

Sa manao Jesusita lava ia e me’i atu i le Iunaite Setete, atonu i le setete tuaoi o Texas. Ae peitai, o Peresitene Palate, o le sa vaaia le Misiona a Mekisiko mai lona aiga i Manassa, Colorado, sa lapataia o ia e faasaga i le siitia atu i se nofoaga sa lei lelei ona faatuina ai le Ekalesia. Afai na te iloaina e tatau ona siitia, sa ia fautuaina atili o ia, e tatau ona ia maua se nofoaga i le Au Paia ma se siosiomaga lelei ma se avanoa e maua ai se mea e ola ai.

Sa uunaia foi o ia e Peresitene Palate ina ia tumau malosi. “O lou faatuatua,” na ia tusia ai, “o se tasi lea o musumusuga silisili o lo‘u olaga.”23

O lenei la, ina ua mavae le tausaga talu ona maliu lana tama tama, o loo nofo pea Jesusita i San Marcos. O Casimiro Gutierrez o le peresitene o le paranesi. O ia o se tagata faamaoni sa manao e fai le mea sili mo le paranesi, ae sa ia tauivi i nisi taimi e ola i le talalelei ma sa lei ia te ia le taleni a Lafaele mo le taitaiga o tagata. O le mea e lelei ai, sa faamautinoa e isi Au Paia i le paranesi ma le eria lata ane sa tumau le malosi o le Ekalesia i San Marcos.24

I le Aso Sa muamua o Iulai 1916, sa faia ai e le Au Paia se sauniga molimau, ma sa tuuina atu e tagata taitoatasi o le paranesi le molimau o le talalelei ma le faamoemoe na tuuina atu ia i latou. Ona oo lea i le aso 17 o Iulai, le faamanatuina o i latou ua maliliu, sa latou toe potopoto faatasi ai e manatua le au maturo. Sa latou usuina se viiga e uiga i le Afio Mai Faalua o Iesu Keriso, ma sa faitau e Casimiro se mataupu mai le Feagaiga Fou. Sa faatusatusa e se isi tagata o le paranesi ia Lafaele ma Vicente i le maturo o Setefano, o le na maliu mo lana molimau ia Keriso.25

Sa saunoa foi Guadalupe Monroy. Ina ua uma ona tutuliese le au Sapatiso mai le itulagi, sa folafola atu e se tasi o kapeteni faasagatau o Carrancista ia te ia o le a ia sailia le tauimasui i le alii sa nafa ma le fasiotia o lana tane. “Leai!” na ia tau atu ai ia te ia. “Ou te le manao i se isi fafine faanoanoa o tagi i lona tuuatoatasi e pei ona ou faia.” Sa talitonu o ia o le a auauna atu le Atua i le faamasinotonu i Lona lava taimi.26

I le taimi nei, i le faamanatuina o le maliu o lana tane, sa ia molimau atu ai ua tuuina mai e le Alii ia te ia le malosi e onosaia ai ona tiga. “E lagona e lo‘u loto le olioli ma le faamoemoe i upu matagofie o le talalelei mo i latou o e maliliu faamaoni i le tausiga o ana tulafono ma poloaiga,” na ia fai atu ai.27

Sa faapena foi ona tumau Jesusita i se poutu o le faatuatua mo lona aiga. “Sa ogaoga o matou faanoanoaga,” sa ia faamautinoa atu ai ia Peresitene Palate, “ae e malosi o matou faatuatua, ma o le a matou le lafoaia lava lenei tapuaiga.”28


I le taimi lea i Europa, na suia ai e le aposetolo o George F. Richards ia Ailama M. Samita o le peresitene o le Misiona a Europa.29 A o lei toe foi atu Ida Samita ma lona toalua i le Iunaite Setete, sa ia tusia se faatofa lotofaafetai i ona uso o le Aualofa i Europa.

“I le lua tausaga ua mavae, sa matou vaaia ai se toe fagua tele o le fiafia i le galuega a le Aualofa,” na ia tusi atu ai. “E i ai mafuaaga uma e faamoemoe ai o le a faaauau pea ona faateleina le galuega ma avea atili ai ma se mana mo le lelei.”

I lalo o lana taitaiga, na faatupulaia ai le Aualofa i le silia ma le lua afe tamaitai i Europa atoa. E toatele iunite i le lotoifale sa olaola mo le taimi muamua, na tuufaatasia a latou taumafaiga ma le Koluse Mumu ma isi faalapotopotoga e faaitiitia ai le mativa ma mafatiaga o o latou tuaoi i le taimi o taua. E oo atu i le faaiuga o lana misiona, ua faatulagaina e Ida ni Aualofa fou se onosefulu-iva.

O lea la ua ia faamoemoe o le a latou faalauteleina atili la latou faatosinaga. “O le fanua e galulue ai e tele naua,” na ia tusia ai, “ma ou te faamoemoe o le a faaaoga uma e le usoga avanoa uma e faailoa atu ai i latou lava ma lagonaina ai lo latou faatosinaga i se li‘o lautele i le mea e mafai ai.” O le iloaina o le taua na aveesea ai paranesi a faifeautalai ma taitai perisitua, sa ia uunaia patino ai tamaitai e sue se taimi e tufatufa atu ai tamai tusi a faifeautalai.

“Sa faia lenei mea i ni nai taimi ma se aafiaga ofoofogia,” sa ia tusi atu ai. “E tele faitotoa ua tatalaina mo le talaiga o le talalelei i lenei ala.”30

I le tautoulu o le 1916, sa lagolagoina ai e Peresitene Richards taumafaiga a tamaitai i le lotoifale e auauna atu o ni faifeautalai i taulaga ma aai sa latou nonofo ai. Sa ia faatonuina taitai o misiona e valaau “tamaitai faifeautalai,” lagolagoina i latou i konafesi, vaetofia i latou, ma tuu atu ia i latou tusi faamaonia a faifeautalai. Sa ia fautuaina atu foi le tuuina atu o tiutetauave o le paranesi i tamaitai, e pei o le tatalo ma le lauga i sauniga faamanatuga, ia na faia e alii a o lei oo i le taua.31

I Glasgow, Sikotilani, e silia ma le toasefululua tamaitai, e aofia ai le peresitene o le Aualofa a le paranesi, o Isabella Blake, sa valaauina i misiona i le lotoifale. Sa i ai ia Isapela le faaaloalo tele mo Ida Samita. Ina ua maea lana faataitaiga, sa galulue Isapela ma lana Aualofa ma isi ekalesia e saunia lavalava mo fitafita ma seila. A latou auina atu ni aitema ia i latou i letaua, latou te faapipiiina ai ni savali o le alofa ma le fiafia mo le au fitafita. Sa latou faamafanafanaina foi le toatele o tamaitai faavauvau i Glasgow o e na maliliu ē pele i le taua, ma tatalo i taimi uma mo le iuga o le feteenaiga matautia.32

Sa i ai se taimi na tau atu ai e Ida ia Isapela, “Po o le a lava lau mea e fai, ia ola pea i le itu faaleagaga.” Sa taumafai Isapela e manatua lenei fautuaga a o ia taliaina ona tiutetauave. Sa tofu faifeautalai fou uma ma ni galuega o le aso, ma o nisi o i latou o avā ma tina. O Isapela lava ia e toalima lana fanau ma sa maitaga i lana lona ono. O taimi avanoa na latou maua—i le afa aso i vaiaso taitasi mai le galuega po o Aso Sa—sa latou faaaluina i le tufatufaina atu o tamai tusi, aoaoina atu o le talalelei, faia o sauniga a le Aualofa, po o le ofoina atu o auaunaga e pei o le asiasi atu i fitafita na manunua i falemai.33

E pei o isi tamaitai faifeautalai na muamua atu ia i latou, na faamanuiaina tamaitai i Glasgow i le aapa atu i tagata o e sa masalosalo i faifeautalai mai Amerika. O tuaoi faigaluega o lo latou aai o se fanua uluola mo le savali o le talalelei. Ma i le avea ai ma se tagata liliu mai i le lotoifale, sa mafai e Isapela ona molimau atu i lona lava aafiaga i le talalelei. A o talanoa atu o ia i tagata o lona nuu, sa iloa e Isapela ua latou agalelei ma naunau ia maua le upumoni.

“Ua na o i tatou—o ni nai tagata i lenei lalolagi toatele—ua faaalia mai lenei malamalama ia i tatou, o le faafouina o fesootaiga faaleaiga i le isi itu,” sa ia molimau atu ai. “Ua tatou iloa ua tatala mai e le Alii le ala mo i tatou, e faapea o le usitaia o mea Na te manaomia, o le a toefuatai atu ai le avā i lana tane ma le tane i lana avā, ma o le a toe tasi i laua ia Keriso Iesu.”34

O le agaga lelei i totonu o le Au Paia Glasgow na saofaga i lo latou faamanuiaina. O le galulue faatasi ai ma nai alii na totoe i la latou paranesi, sa toe aumai ai e Isapela ma ana uo faifeautalai le toatele o tagata o e na tuua le Ekalesia. Sa faia foi e le Aualofa ni fonotaga mai le lua i le fa i le masina. Sa faapitoa ona talisapaia e Isapela a latou sauniga molimau. “O nisi po matou te lagona le le mananao e faamuta a matou fonotaga,” sa ia lipoti atu ai.

O mea na ausia e le Paranesi a Glasgow ma ana faifeautalai faatoa valaauina na moomoo ai Isapela maimau pe ana sili atu le faatulagaina o le Ekalesia i le aai. “Afai e i ai sa tatou lava lotu laitiiti iinei, e mafai ona tausia lena mea mo le faamoemoega e tasi o le tapuai atu i le Atua ma le faatinoina o papatisoga,” sa ia tusi atu ai i le laumua o le misiona, “Ou te talitonu o le paranesi aupito sili lea ona lelei i le Misiona a Peretania.”35