Mataupu 26
Aafiaga Leaga o le Taua
I le aso 24 o Aokuso, 1939, i le valu o aso a o lumanai le aveina faamalosi o Polani, sa poloaiina ai e le Au Peresitene Sili le 320 faifeautalai Amerika i Matu i Peretania, Farani, Siamani Sisifo, Siamani Sasae, ma Misiona a Siekisolovakia e o ese atu i Tenimaka, Suetena, Nouei, po o Netherlands—po o fea lava o atunuu e le faaituau e aupito lata atu.1 Sa nonofo Aposetolo Iosefa Filitia Samita, o le sa asiasi atu i le Au Paia i Europa i lena taumafanafana faatasi ma lona faletua, o Jessie, i Tenimaka e faamaopoopo le malaga ese mai Copenhagen.2
Ina ua uma ona maua le faatonuga e o ese mai, sa faamautinoa e Norman Seibold, o se faifeautalai e luasefulu-tolu tausaga le matua mai Idaho o loo auauna atu i le Misiona a Siamani Sisifo, ia vave tuua loa e faifeautalai uma a Amerika i Matu i lana itu le atunuu. Ma, nai lo le alu sa‘o i Netherlands, sa ia agai atu i le fale o le misiona i Frankfurt.
Ina ua ia taunuu, sa tau atu Norman i lana peresitene o le misiona, o Douglas Wood, ua ma‘i i le popole. Sa auina atu e Peresitene Wood ni uaealesi e faatonuina ai faifeautalai uma e o ese, peitai sa pisi faasoloatoa laina o fesootaiga i Siamani atoa. Sa na o Norman ma ni nai faifeautalai na faamautuina le mauaina o le savali. Ma o le mea na sili atu ona leaga, sa faasaina e taitai o le malo i Netherlands soo se tagata e le o se tagatanuu ona ulufale atu i le atunuu sei vagana ua na ona latou ui atu ai. O le taimi lea, o le toatele o faifeautalai atonu na poloka i Siamani i sisifo ma a latou pepa malaga i le nofoaafi e o atu ai i Netherlands ua leai se aoga, ma leai ni tupe e faatau ai ni pepa fou.3
Sa o atu Peresitene Wood ma lona faletua, o Evelyn, e vaai le aveesea mai o se vaega o alii faifeautalai o e na taunuu i le fale o le misiona, ma sa la manaomia se tasi e nofo i Siamani e sue ia faifeautalai o loo totoe.
“O le a fai ma au misiona le sailia o i latou ma vaai ia latou o ese mai,” na ta‘u atu ai e Peresitene Wood ia Norman. “Mulimuli atoa i ou lagona uunai. Tatou te le iloa po o a taulaga o le a i ai nei alii faifeautalai e tolusefulu-tasi.”4
I le leva o lena po, na tuua ai e Norman ia Frankfurt i lse nofoaafi tumu, ma agai atu i matu e faasolo atu i le Vaitafe o Rhine. Sa ia te ia ni pepa malaga i Tenimaka ma tupe mo soo se faifeautalai e tau atu i ai—pe ana ia iloa le mea e maua ai i latou. Ma e tatau ona faatopetope o ia. Na faatoa uma lava ona faasilasila e le malo o Siamani e faapea, ua manaomia e le militeli auala nofoaafi e la’u ai fitafita, o lea o le a le umi ae leai se nofoa e malaga ai tagata savili i nofoaafi.
Ina ua tu le nofoaafi i le nuu o Kolone, sa lagona e Norman e tatau ona alu ese o ia, ma sa faavava atu o ia i fafo o le potu o le pasese. Sa faatumulia le nofoaga o nofoaafi i tagata, o lea sa ia a‘e ai i luga o se taavale toso atopa’u e vaai atu ai i luga o le tumutumu o tagata. Ae na te lei iloa atu ni faifeautalai. Ona ia manatuaina lea o le “mapumapu a faifeautalai”—o le fati o le “Fai le Mea Tonu,” lea sa masani ai tagata uma i le misiona. Sa itiiti se taleni musika a Norman, ae sa ia faamaopo faatasi ona laugutu ma mapumapu nai nota muamua i le mea sili na te mafaia.5
Sa vave ona matauina e tagata, ma e lei umi ae vaaia e Norman se faifeautalai ma se tasi o le Au Paia Siamani i le lotoifale o agai mai ia te ia. Sa faaauau pea ona ia mapumapu, ma sa toatele isi alii faifeautalai ma se ulugalii matutua faamisiona na mauaina o ia. Sa ia auina atu faifeautalai i le saogalemu, ona ia alu ai lea i le nofoaafi i se isi nuu.
I ni nai itula mulimuli ane, i le aai o Emmerich, na maua ai e Norman nisi faifeautalai. A o ia tuuina atu ia i latou tupe mai le peresitene o le misiona, sa tosina mai ia te ia le se alii leoleo, o lē sa foliga mai na manatu o loo taumafai faifeautalai e ave faanana ni tinoitupe mai Siamani. Sa faatonuina e le leoleo ia latou tuuina atu ia te ia a latou tupe ma faamatala atu ia te ia le mea sa latou faia. Ina ua musu Norman e faia lea mea, sa mau le leoleo ia te ia ma faamata‘u atu e ave o ia i taitai i le ofisa leoleo.
E masani lava ona faalogo Norman i leoleo, ae sa lei manao o ia e o ma le leoleo i le ofisa. “E sili ona e faamamulua au,” na ia fai atu ai, “a leai, o le a i ai se fetauiga.”
E oo ane i le taimi lena ua i ai se potopotoga o tagata, ma sa tilotilo atu le leoleo i tagata ma le popole. Sa ia faamamulua Norman ma aumai o ia i se taitai o le militeli i le nofoaga o nofoaafi e faamatala po o ai o ia ma le mea sa ia faia. Sa faalogologo le taitai i le tala a Norman, ma iloa ai sa leai se mafuaaga e taofia ai o ia, ma sa oo lava ina ia tusia se tusi faamalamalama mo ia e avatu i soo se tasi e ono taofia o ia i le taimi o ana malaga.6
Sa faaauau pea Norman, ma tu e vaavaai mo faifeautalai i soo se taimi lava e faatonuina ai o ia e le Agaga. I se tasi o taulaga mamao, sa tau leai nisi sa tutu i le tulaga o nofoaafi, ma sa foliga e faavalevalea le sailia o ni faifeautalai iina. Ae sa lagona e Norman e tatau ona ia aluese mai le nofoaafi, o lea sa tonu ai ia te ia e alu i le taulaga. Sa lei umi ae oo atu i se faleaiga laitiiti ma maua ai ni faifeautalai se toalua o loo inu ni la vaiapu na faatauina i la siliva mulimuli na i ai i la taga.7
Ina ua mavae ni aso o sailiiliga, sa maua e Norman faifeautalai se toasefulufitu. Ina ia oo atu i Tenimaka, sa tatau ai ia te ia ma ana soa ona pue ni nofoaafi sa faoa mo le feaveaiga o vaega fitafita, palafuina o pule o nofoaafi ma aloese mai alii leoleo i le malaga atoa. Ina ua taunuu Norman i Copenhagen, i le tasi o le aso talu ona faoa faamalosi Polani, sa saogalemu uma faifeautalai Amerika i Matu i misiona a Siamani.
O le aso na sosoo ai, 3 Setema, na folafola atu ai e Farani ma Peretania Tele le taua ma Siamani.8
“O le taua sa umi o faamatau mai ma fā’atu ai lenei ua amatalia,” na fofogaina ai e Peresitene Heber J. Grant i le konafesi aoao ia Oketopa 1939. Mo le tele o tausaga, sa ia vaavaai ai ma le popole a o taitai atu e Hitila Siamani i lalo o se ala saua ma le lamatia, na tatala atu ai le faanoanoa tele ma le faamasaatoto i le lalolagi. O le taimi lea, o le malosi o atunuu na ta’ua o le Axis, na taitaia e Nazi Siamani, sa tumau pea le fetauaiga ma atunuu Aufaatasi i lalo o le Malo Aufaatasi ma Farani.
“E faanoanoa le Atua i taua,” na ta‘u atu ai e Peresitene Grant i le Au Paia. “O le a Ia taofi mau i faasalaga e faavavau o Lona finagalo i latou o e faia i le amioletonu.” Sa uunaia e le perofeta taitai o le lalolagi, ma tagata uma i soo se mea, e saili ni vaifofo filemu i o latou feeseeseaiga.
“Tatou te ta‘usalaina uma aafiaga matautia o le taua---faaloloto, manaotele, pagatia, manao, faama’i, agaleaga, inoino, le alofa, sauaga, oti,” na ia tautino atu ai. Sa tigaalofa le perofeta i le mafaufau atu i le faitau miliona o tagata ua pagatia ma tiga ona o lenei taua. E faitau afe i latou o le Au Paia o Aso e Gata Ai, ma o nisi ua leva ona i ai i le tulaga afaina. Fai mai a ia, “Matou te augani atu ma le naunautai i tagata uma o le Ekalesia ia alolofa i o latou uso ma tuafafine, ma tagata uma, po o ai lava ma po o fea foi o latou i ai, e tafiesea le inoino mai o latou olaga, ia faatumulia o latou loto i le alofa mama, onosai, tali-tiga, ma le faamagalo atu.”9
I vaiaso ma masina ina ua mavae le konafesi aoao, sa mamafa mafaufauga e uiga i le taua i le mafaufau o le perofeta. Sa ia tusi atu i lona afafine o Rasela ia Tesema e uiga i le maumau le talafeagai o le ola. “E tiga ai lo‘u loto,” na ia tusi atu ai. “E foliga mai e peiseai e tatau ai i le Alii ona tafiese tagata o le lalolagi o e fatufatu ma amatalia taua, e pei o Hitila.”10
I le taumalulu o le 1940, sa malaga ai Peresitene Grant i Inglewood, o se pitonuu i Los Angeles, lea sa tulimatai atu ai le Au Paia e faalogologo atu ia te ia i le latou konafesi faalesiteki. Ina ua ia taunuu atu i le falesa, sa ia lagona le niniva ma sa faigata ona tautala. Ina ua ia laa ese mai le taavale, sa tautevateva ona vae, ma sa faigata lona agai atu i le faitotoa o le falelotu. Sa foliga mai na vave lava ona te’a le niniva ina ua alala i lona nofoa i luga o le tulaga. Ae, sa ia talosaga pea e faanoi mai le faia o lana tautalaga.
Mulimuli ane, ina ua uma se malologa puupuu, sa ia lagonaina le malosi e lauga ai i le sauniga o le aoauli o le konafesi. A o tu ai i le pulelaa, sa ia saunoa atu i le Au Paia mo le toeitiiti fasefulu minute. Ae i lena po, ina ua ia taumafai mo ni nai taimi e tu i luga, sa toeitiiti lava a pau o ia. O le taeao na sosoo ai, sa lagona ai le gase o lona itu agavale ma sa le mafai ona sii lona lima pe gaoioi ona tamatamailima i le itu lena. Ina ua ia taumafai e tu, sa leai se malosi i lona vae agavale. Sa pei e mafiafia lona laulaufaiva ma sa nunumi faatasi upu ina ua ia tautala.
Faatasi ai ma le fesoasoani a lona aiga ma uo, na alu ai Peresitene Grant i se falemai na lata ane, lea na iloa ai e fomai sa mafatia o ia i le pe o se vaega o le tino.11 Sa ia faaaluina ni nai masina na sosoo ai i Kalefonia, ma toe faasolosolo malie mai ai lava lona malosi ma lana gaoioi. Sa lapataia o ia e lana fomai ina ia malolo atili, taumafa lelei, ma aloese mai soo se gaoioiga mamafa. E oo atu ia Aperila, ua lava le malosi o le perofeta e toe foi atu ai i le Aai o Sate Leki.
“Sa ou lelei ma paie i le faataunuuina o faatonuga a le fomai,” sa ia faailoa atu ai i lona afafine o Grace a o lei leva ona foi mai o ia. “Ou te le iloa po o le a le umi e mafai ona ou tausisia ai.”12
I le aso 28 Iuni, 1940, sa mamao lava le taua i Europa mai mafaufau o le Au Paia i Cincinnati, Ohaio. I lena afiafi, sa lagona atu ai e Connie Taylor e luasefulu-tasi-tausaga le matua ia nota amata o le pese a Wagner “Pese a le Tamaitai Faaipoipo,” o le faailo lea e amata ai ona savali i le alasavali o le falelotu o le Paranesi a Cincinnati. Sa faatumulia le falesa i aiga ma uo, sa potopoto uma e auai fiafia i lana faaipoipoga ia Paulo Bang.13
Na sili teisi atu ma le tausaga talu ona faamau Connie ma Paulo. Sa la mananao ia faamauina faatasi, ae e pei o le toatele o ulugalii o le Au Paia o Aso e Gata Ai e nonofo mamao mai se malumalu, sa la filifili muamua e faaipoipo faalemalo i le falesa.14
A o agai atu Connie i luma o le potu, sa ia vaaia lona tama o nonofo faatasi mai ma malo faaaloalogia. I faaipoipoga i le Iunaite Setete, e masani ona faasavali atu e tama o latou afafine i le alasavali. Ae talu ai sa faigata ona savali lona tama, o lea sa la savavali ai ma lona tuagane o Milton. Sa fiafia lava Connie i le i ai o lona tama iina. Sa folafola atu e lona faamanuiaga faapeteriaka o le a i ai se aso o le a ia olioli ai i faamanuiaga o le talalelei faatasi ma ia. E lei oo mai lena aso, ae i se tasi sauniga faamanatuga o le Aso Sa o le Eseta, sa faatasi atu ai ma o se faailoga lelei lena.15
Ina ua uma ona faatasi atu Connie ia Paulo i luma o le falesa, sa faatinoina e lo latou peresitene o le paranesi, o Alavini Gilliam, le sauniga. Mo le toatele o tagata i totonu o le potu, o le afiafi na faailogaina ai le faaiuga o se vaitau. E ese mai sauniga o le Aso Sa na sosoo ai, o le faaipoipoga o le taimi mulimuli lea o le a faapotopoto ai le Paranesi a Cincinnati i le tamai falesa na latou faatauina mai i le sefulutasi tausaga na muamua atu Ua amata ona pala le fale tuai, lea na faatauese atu ai e le paranesi ua tuputupua’e ma faatau mai ai se fanua i matu o le aai e fausia ai se falelotu fou.16
Sa malaga le ulugalii fou i le aoauli na sosoo ai mo Niagara Falls, Niu Ioka, i le loli a le tamā o Paulo. Sa la aveina ni ato se tolu o meaai mai le faleoloa o le aiga, ni lavalava, ma pe tusa ma le onosefulu tala o le tinoitupe.
A o la o, sa asiasi atu Connie ma Paulo i le Malumalu o Katelani. Ua faaaogaina nei le fale o se falelotu mo le Ekalesia Toefaatulagaina a Iesu Keriso o le Au Paia o Aso e Gata Ai. E taunuu atu o loka le faitotoa o le malumalu, ae o se alii sa i ai se ki na tatalaina le fale ma faataga i la’ua mo se itula e matamata faataamilo ai na o i la’ua lava. Sa la vailiiliina vaega taitasi o le malumalu, e aofia ai le tila, lea sa la tutu ma tilotilo atu ai i le tamai nuu lea sa nonofo ai le faitau selau o le Au Paia faamaoni i le silia ma se seneturi na muamua atu.17
Mai Katelani, sa la malaga atu ai i Niagara Falls. O le taulaga na la filifilia o se nofoaga lauiloa mo e faatoa faaipoipo e i le tuaoi o le Iunaite Setete ma Kanata, ae o le taua i Europa na faapopoleina ai tagata uma. E ui e lei ulu atu le Iunaite Setete o se vaega o le feteenaiga, ae o Kanata o se vaega o le Taupulepulega o Malo Peretania ma sa tautino atu ai le taua ma Siamani ina ua mavae le ave faamalosia o Polani. A o lei mafai ona sopo atu Connie ma Paulo i Kanata, sa siaki ma le faaeteete i laua e leoleo tuaoi ina ia mautinoa ai e le o i laua o ni sipai.
Ina ua mavae le maimoaina o Niagara Falls, sa tietie atu le ulugalii i le selau maila i sasae i Palamaira ma Manaseta, Niu Ioka.18 I le aluga o tausaga, sa maua ai e le Ekalesia ni nofoaga iloga i le eria, e aofia ai le Mauga o Kumora, le Vao Paia, ma le fale faaiviivi a Lusi ma Iosefa Samita le Matua. I le iloa ai o le gafatia o tulaga lelei mai nei nofoaga mo le galuega faafaifeautalai, na amata ai e le Ekalesia ona tatala ia nofoaga i tagata asiasi ma faasalalau lo latou taua faasolopito ma faaleagaga i faailoga i tafaala. I le amataga o le 1920, i lalo o le taitaiga a B. H. Roberts, sa faia ai konafesi a le tele o misiona i luga o le Mauga o Kumora, ma talu mai lena taimi na latou atiaeina ai e avea o se faaaliga faaletausaga e tatala atu i tagata lautele.19
A o i ai i Manaseta, sa nonofo Connie ma Paulo i le po i le fale o le au Samita mo se tau laitiiti. Sa la fe‘a’ei i le Mauga o Kumora ma mafaufau e uiga i papatusi auro sa tanumia ai iina mo se taimi umi lava. I le maupuepue aupito sili o le mauga, o i ai se maa faamanatu fou o le agelu o Moronae, ma sa la tutu ai e pue ata o ia mea ma talisapaia le vaaiga matagofie o le eria lata ane. Mulimuli ane, sa la savalivali ai i le Vao Paia, ma olioli i le paia ma le matagofie o le nofoaga. A o lei o ese, sa la tootutuli faatasi i le tatalo.20
Sa asiasi atu mo se taimi puupuu le ulugalii fou i Uosigitone, DC, lea sa la auai ai i se sauniga i se falelotu tele maamora sa faapaiaina e le Ekalesia i le 1933. Sa oo le Ekalesia i se tuputupu ae tele i le aai talu mai le 1920, ina ua faatulagaina e le aposetolo o Reed Smoot ma se vaega toalaiti o le Au Paia se paranesi iina. O le mea moni, i se taimi itiiti i luma mai o le asiasiga a Paulo ma Connie, na faatulagaina ai e le aposetolo o Rudger Clawson se siteki i Uosigitone, ma valaauina ai le alii e fasefulu tausaga o Ezra Taft Benson e avea ma peresitene.21
Ina ua mavae ni nai aso i Uosigitone, sa toe foi atu Connie ma Paulo i Cincinnati, lea sa la faamautu ai i se fale mautotogi matagia e le mamao mai le faleoloa o le aiga o Bang. Sa la faaaluina uma a la tupe i le la tafaoga faaleulugalii fou vagana ai le pene e tasi, ae sa i ai lava se galuega a Paulo i lona tamā. I ni nai tausaga, ina ua uma ona la sefeina ni tupe, o le a mafai ona la faia se malaga e umi atu i le auala—o le taimi la lea e agai i le Aai o Sate Leki ma le malumalu.22
I se po malulu o Tesema i le 1940, na faatumulia ai le lagi i vaalele pomu taufaamatau a le fuavaalele a le Nazi i luga ae o Cheltenham, o se aai i Saute Sisifo Egelani. O le au tau fuavalele a Siamani, o le Luftwaffe, sa pomuina Peretania Tele i osofaiga faifai pea o le ea mo le ono masina. O osofaiga na muai taulai atu i nofoaga autu o fuavalele o le ea ma uafu, ae talu mai lena taimi na masii atu ai vaalele pomu osofai i eria a tagata lautele i Lonetona ma talaatu.23 O Cheltenham o se nofoaga toafilemu e i ai paka matagofie ma togalaau. O lea ua avea nei ma taulaiga.
O Nellie Middleton, o se tagata o le Au Paia o Aso e Gata Ai e limasefulu-lima tausaga le matua, sa nonofo i le taulaga ma lana tama teine e ono tausaga, o Jennifer. Ina ia saunia lona fale e faasaga i osofaiga a vaalele mai le ea, sa ia faaaogaina ai lona totogi utiuti o se suisui lavalava e faameafale ai se vaega i lona potu i lalo e fai ma se malutaga, sa i ai uma ni meaai, vai, moli suauu, ma se moega uamea laitiiti mo Jennifer. I le mulimuli ai i faatonuga mai le malo, sa ufiufi ai foi e Nellie ona faamalama i mea valavala e talitali ai tioata e taape solo pe a tupu se osofaiga.24
O le taimi lea, i Cheltenham atoa, sa ūū solo pomu i le ea ma pauu i le eleele ma se pao leotele. O le vavaō taufaafefe na faasolo ina latalata atili atu i le fale o Nellie seia oo ina gatete puipui o lona fale i se pa matautia i le auala lata ane, ma nuti ai faamalama ma faatumulia ai le mea valavala i tioata maamaai.
I le taeao, sa faatumulia auala o le aai i gasu. Sa maliliu tagata se toaluasefulu-tolu i pomu ma tuua ai le silia ma le ono selau tagata ua leai ni fale.25
Sa faia e Nellie ma isi Au Paia Cheltenham mea sili latou te mafaia ia faatumauina ai i latou i le uma ai o le osofaiga. Ina ua tuua le atunuu e le peresitene o le Misiona a Peretania o Hugh B. Brown ma isi faifeautalai Amerika i Matu i le toeitiiti atoa le tausaga talu ai, sa tauivi le paranesi laitiiti ma isi paranei faapena e faatumu valaauga ma faatautaia polokalama a le Ekalesia. Ona o ese atu lea o alii i le lotoifale i le taua, ma leai ai ni tagata e umia le perisitua e faamanuia le faamanatuga pe faatautaia aloaia pisinisi a le paranesi. E lei umi, ae faamalosia loa ona faataape le paranesi.
O se alii matua e igoa ia Afa Fletcher, o le sa umia le Perisitua Mekisateko, sa nofo pe tusa ma le luasefulu maila le mamao, ma sa ia tietie atu i lana uila elea e asiasi i le Au Paia i Cheltenham i soo se taimi na te mafaia ai. Ae o le tele o taimi o Nellie, o le sa avea muamua ma peresitene o le Aualofa i le Paranesi a Cheltenham, lea sa tauaveina le tiutetauave mo le manuia faaleagaga ma le faaletino o le Au Paia i lana eria. I le tapunia ai o le paranesi, sa le mafai e tagata o le Ekalesia ona toe tauaofia i le fale mautotogi sa latou faaaogaina i Aso Sa, o lea na avea ai le potu malolo o Nellie ma nofoaga sa tatalo ai, pepese, ma suesue ai le Aualofa ia Iesu le Keriso ma Mataupu Faavae o le Faatuatua a o latou faatasi ai.26
Sa faamautinoa foi e Nellie ua aoao lana tama teine e uiga i le talalelei. Sa toeitiiti atoa lona limasefulu ma sa lēi faaipoipo o ia ina ua ia vaetamaina Jennifer. O le taimi lea ua faatasi atu le teine i tamaitai i taimi na latou feiloai ai e suesue, ma sa latou faaeteete e talanoaina le talalelei i se auala e mafai ona malamalama ai Jennifer. Sa ave foi e Nellie ma isi uso Aualofa ia Jennifer i taimi latou te asiasi atu ai i e mama‘i po o matuatausi. E leai se tasi i le paranesi e i ai se telefoni po o se taavale, lea na latou savavali ai e faia a latou asiasiga, ma ave atu ai se ulo siamu po o sina keke faatasi ai ma se savali.27
Ae o le taimi lava na goto ifo ai le la, sa muta ai asiasiga uma. Ina ia faafaigata mo vaalele pomu Siamani ona iloa nofoaga e taulai i ai, o taulaga ma aai i le salafa o le Malo Aufaatasi na tape ai moli auala ma faailoga faailo. Sa ufi e tagata o latou faamalama i ie pogisa ma tatala matauila i o latou faitotoa.
I Cheltenham, sa tuumuli atu le Au Paia i o latou fale. Soo se sulu lava o le malamalama e mafai ona lamatia ai i latou ma o latou tuaoi.28
O le tausaga na sosoo ai, sa iloa ai e le peresitene o le Paranesi o Vienna O Alois Cziep ua faasolo faigata lona valaauga. Sa vavaeeseina e le taua ia auala masani o fesootaiga i le va o le laumua o le Ekalesia ma paranesi i eria ua nofoia e le taupulega a le Axis. O leDer Stern, le mekasini o le gagana Siamani a le misiona, ua le toe lolomiina. O le sui peresitene o le misiona, o se tagata Siamani e igoa ia Christian Heck, sa faia le mea sili na ia mafaia e faatumauina ai le faagaoioia o le Ekalesia i le lotolotoi o le le mautonu. Sa faia foi e Alois lea lava mea e tasi mo lana paranesi.
E ui sa lei oo atu le faatafunaga faaletino ma le faatamaiaga o le taua i tuaoi o Auseteria, ae sa iloa e Alois ua osofaia e le Autau fuavaalele a Peretania ia nuu o Siamani. Ua i ai foi le Soviet Union i le taimi lea i le taua ma le Reich Lona Tolu. E pei o Peretania Tele i le isi itu o le taua, o Auseteria sa i ai i lalo o ni poloaiga o le faapogisa i le po e puipuia ai mai vaalele a le fili lea atonu o loo faataamilomilo ane i luga.29
O le toatele o tamaloloa i le Paranesi o Vienna sa tusia igoa mo le vaegaau a Siamani ina ua amata le taua. Talu ai ona ua le pupula le mata o Alois ona o le faama‘i i ni nai tausaga na muamua atu, sa tuusaunoa ai o ia mai le tautua faamiliteli. Ma e ui lava i luitau faatuputupulaia, sa faamanuiaina o ia i le i ai o ni fesoasoani se toalua, ni nai alii talavou e umia le Perisitua Arona, ma lona faletua, o Hermine, e fesoasoani ia te ia. I le avea ai ma peresitene o le Aualofa, sa tauaveina ai e Hermine le tele o le mamafa faalelagona o tamaitai i le paranesi, o e sa tele ina lofituina, tuuatoatasi, ma fefefe—aemaise lava pe afai na latou mauaina se tala faapea ua ave faapagotaina i latou e pele ia i latou pe fasiotia foi i le taua.
Na uunaia e Hermine i latou e faalagolago i le Atua ma faaauau pea, ma sa ia taumafai e faia foi faapea.30
E ui ina sa faasolo ina laiti le paranesi ina ua mavae le amataga o le taua, sa faaauau pea fevaevaeaiga i ona tagata, e ui lava i taumafaiga a Alois e taitai ese fonotaga mai faiga faaupufai. I se tasi taimi, i le amataga o se sauniga a le Ekalesia, sa faia ai e se tagata asiasi mai Siamani se tatalo mo Adolf Hitler. “Uso,” na fai atu ai Alois ina ua uma le tatalo a le tamaloa, “i le nofoaga lenei matou te le tatalo mo Hitila.”
Faatasi ai ma tagata o le Pati a le Nazi ma le au lagolago i ai i le paranesi, sa masani ai ona faaeteete ia Alois i mea e na te tautala atu ai. E mafai ona i ai i soo se mea ni sipai, ua saunia e faitioina o ia ma lona aiga i le malo. A o la talitonu ma Hermine i le faamamaluina o le tulafono o le laueleele, o nisi taimi o le faia o lena mea sa tiga.31
E toalua tagata o le paranesi, o Olga Weiss ma lana tama tama matua o Egon, o ni tagata Iutaia liliu mai o e sa galulue i le paranesi i vaiaso taitasi e ala i a la taleni musika. Ae ina ua osofaia e le au Nazi ia Auseteria, sa iloa e le au Weisses e tatau ona latou tuua le atunuu pe o le oo i se tulaga lamatia o le maua i le vete a pulega saua faailoga tagata e faasaga i tagata Iutaia. E ui ina sa lei toe ola le aiga i le faa-Iutaia, ae sa manatu le au Nazi o i latou o ni “tagata Iutaia” ona o o latou tupuaga.
I ni nai masina talu ona uma le ave faamalosia e Siamani o Auseteria, sa tusia ai e le au Weisses ni tusi faanatinati i le Au Peresitene Sili ma faifeautalai muamua sa latou iloaina, ma le faamoemoe e maua se tasi e mafai ona fesoasoani ia i latou ma nai tagata o o latou aiga ia malaga atu i le Iunaite Setete. “O tulaga iinei e matautia mo i matou o tagata Iutaia,” na tusia ai e Egon i lana tusi. “E tatau ona matou o ese atu mai iinei.”32
E pei o le toatele o tagata i le lalolagi atoa, sa maua e Peresitene Grant ni lipoti feteenai e uiga i le inoino o Hitila i tagata Iutaia ma le tele o le tulaga lamatia na feagai ma i latou i Siamani. Sa ta‘uleagaina faalauaitele ma faalilolilo e le perofeta ia ituaiga o faailoga tagata faatatau i tagata Iutaia.33 Ae sa le mafai e taitai o le Ekalesia ona fesoasoani i le au Weisses po o soo se isi lava tagata Europa e faamoemoe e malaga ese. O le tulafono a le I.S., sa latou tausia, sa le toe faatagaina ai faalapotopotoga faalelotu ona lagolagoina tagata malaga mai, ma mo le tele o tausaga sa teena ai e le Ekalesia talosaga uma mo sea fesoasoani.34 A o faateteleina le taua i Europa, sa masani ona faaalia e le Au Peresitene Sili le faanoanoa ona sa lei faatagaina i latou e le malo o le I.S. e fesoasoani i le malaga mai o tagata sulufai. Pe a maua e Peresitene Grant ma ona fesoasoani ni tusi e pei o le tusi a Egon, e itiiti lava mea latou te mafaia ona fai e tali atu ai ma le alofa, o nisi taimi e fautuaina atu ai faalapotopotoga lea latou te faamoemoe e mafai ona fesoasoani.35
Ia Setema 1941, sa i ai pea Egon ma Olga i Vienna. Sa manaomia e le au Nazi i lena taimi tagata Iutaia uma o Auseteria e faailoa mai i latou lava e ala i le tuu o se Fetu lanu samasama o Tavita i o latou lavalava. Ina ua iloa e taitai Nazi o loo o atu tagata Iutaia i fonotaga i le Paranesi a Vienna, sa latou faatonuina Alois e faasa i latou mai le auai atu. Afai e musu o ia, o le a tuliesea le Au Paia mai lo latou nofoaga o fonotaga.
Sa tonu ia Alois e tatau ona ia usitaia le faatonuga. I le feteenai ai ma le tumu i le faanoanoa, sa ia feiloai ai ma le au Weisses ma tau atu ia i latou ua le mafai ona latou toe auai i fonotaga. Ae sa faaauau pea e ia ma isi tagata o le paranesi ona asiasi atu ma le faamaoni i le aiga—seia oo i se tasi aso, sa le toe vaaia ai Olga ma Egon.36