Faaeteete ma le Agaga Tatalo

Sa tilotilo atu Clemencia Pivaral i se uati a o alu ese atu lana nofoaafi mai le Nofoaga Tutotonu mo Nofoaafi o le Aai o Kuatemala. Ua ta le valu i le taeao i le aso 10 o Oketopa, 1951. I se mea mamao, o ao puaoa na pogisa ai le lagi, ma faamatau mai timuga. Ae i luga ae o le nofoaga o nofoaafi, sa manino ma susulu le la. O se aso lelei, sa mafaufau ai Clemencia. Sa amataina e ia ma lana tama tama e sefululua tausaga le matua, o Rodrigo, se malaga e lua afe maila faatasi ma isi Au Paia Kuatemala. O lo latou taunuuga faamoemoeina o se konafesi tele a le Au Paia e tautatala faaSipaniolo i le malumalu i Mesa, Arisona.¹

Mo le fitu tausaga talu ai, e faitau selau le Au Paia mai Mekisiko, Amerika Tutotonu, ma sisifo o le Iunaite Setete na potopoto faaletausaga i Mesa e auai i se konafesi ma faia galuega faalemalumalu. O le toatele o le Au Paia o e na o mai i le gaoioiga na sefeina mo le tele o tausaga ina ia lava se tupe mo le malaga. E tolu siteki a Arisona sa talimalo ia i latou ina ua latou taunuu atu, faatasi ai ma tagata o le ekalesia i le lotoifale e talimalo i tagata asiasi ma saunia meaai ina ia mafai ai e a latou malo ona faaaluina se taimi tele i le malumalu. Ina ia faapaleni le tau o le konafesi, sa totogi ai e le Au Paia e tautatala faaSipaniolo le ulufale atu i ni faatinoga se lua o se faaaliga taleni ma le The Time Is Come, o se tala faatino na faaautu-i gafa na tusia e Ivie Jones, le faletua o le peresitene o le Misiona a Sipaniolo-Amerika.²

O le taimi muamua lenei o Clemencia na auai ai i le konafesi. Sa ia feiloai i faifeautalai i le amataga o le 1950, a o lei leva ona auina atu e le peresitene o le itu o John O‘Donnal se soa faifeautalai i lona nuu, o Quetzaltenango, le aai lona e lua le tele o Kuatemala. O Clemencia o se tina e luasefulu-iva tausaga ua oti lana tane, ma o faifeautalai uma na aoaoina o ia sa fiafia ina ua vave ona ia taliaina a latou lesona e uiga i papatisoga mo e ua maliliu, malumalu, ma isi mataupu faavae o le talalelei. I ni nai masina mulimuli ane, sa ia maua ai le galuega o se faiaoga o tamaiti aoga tauaso, logonoa, ma tamaiti e le tautatala i le Aai o Kuatemala, o lea sa la siitia atu ai ma lana tama tama iina ma amata ona auai i le lotu faatasi ma le au O‘Donnals ma isi tagata o le Paranesi o le Aai o Kuatemala.³

I se tasi aso, a o suesue Clemencia i le Mataupu Faavae ma Feagaiga i le falelotu o le paranesi, sa fesili atu le peresitene o le Misiona a Mekisiko o Lucian Mecham ia te ia pe o ia o se tagata auai o le Ekalesia. “Leai,” sa ia tali atu ai. “E lei fesili mai lava faifeautalai ia te au pe ou te fia papatiso.”

Sa vave ona faatalanoaina o ia e Peresitene Mecham, ma fesili atu ia te ia pe talitonu o ia i mea uma na aoaoina ai o ia e faifeautalai. Sa ia ta‘u atu ia te ia sa ia talitonu.

“Afai ua e sauni e papatiso,” na ia fai atu ai, “e a taeao?”

“Ioe!” o lana tali lea.⁴

I le taimi nei, ua silia ma se tausaga mulimuli ane, ua agai atu o ia i le malumalu ina ia maua ona faaeega paia. Sa toaitiiti lava le Ekalesia i Kuatemala, ma e itiiti ifo ma le fitusefulu tagata auai. E na o ni nai tagata Kuatemala na mauaina o latou faamanuiaga o le malumalu, e aofia ai Carmen O‘Donnal, o e na maua faaeega paia ma faamauina i le Malumalu o Sate Leki i le tausaga talu ona uma lona papatisoga.⁵ Sa fiafia Clemencia i le alu i le malaga. O le malosi o le vevela i luga o le nofoaafi na mafua ai ona tulemoe, ae a o ia vaavaai atu i le lauusiusi o le talafatai o Kuatemala i fafo atu o lona faamalama, e leai se mea na mafai ona faaleagaina lona agaga.

Sa faapasi e ia ma isi Au Paia i luga o le nofoaafi le taimi e ala i le faitauina o a latou tusitusiga paia ma talanoaina le talalelei. Sa feiloai foi Clemencia i se tamaitai sa foliga mai sa naunau e talanoa e uiga i mea tau lotu. Ina ua uma ona la fefaasoaai o la talitonuga i le tasi ma le isi, sa tuuina atu e Clemencia ia te ia se kopi o le La verdad restaurada, o se tamaitusi a faifeautalai na tusia e le aposetolo o John A. Widtsoe. Sa ia valaaulia o ia e auai i le lotu i se isi taimi sa i ai o ia i le Aai o Kuatemala.⁶

Ina ua taunuu i le Aai o Mekisiko, sa faatasi atu Clemencia ma isi Au Paia Kuatemala i se vaega o tagata o le Ekalesia i Mekisiko a o agai atu i le konafesi. Sa latou malaga i matu mo aso e tolu i se veni, ma pepese a o latou o, ma iu ai ina taunuu i Mesa i le aso 20 o Oketopa. O iina na feiloai ai le Au Paia Kuatemala ma Ioane ma Carmen O‘Donnal, o e na malaga i le Iunaite Setete i le amataga o le masina mo se tafaoga.⁷

O uluai aso o le konafesi sa faatumulia i sauniga ma sauniuniga mo le malumalu. Na amata le galuega o sauniga i le aso 23 o Oketopa, le aso lona tolu o le konafesi. Sa auai atu se vaega toatele mo le sauniga muamua o le faaeega paia o le aso, ma o le sauniga na alu ai le ono itula e faamaea ai. Sa maua e Clemencia ona faaeega paia ona sosoo ai lea, i le aso na sosoo ai, sa ia mauaina le sauniga mo lona tinamatua i le itu o lona tina, o le na maliu a o teineitiiti Clemencia. Mulimuli ane i lena aso, sa fai ai ma sui ia Clemencia ma Ralph Brown, le faifeautalai na papatisoina o ia, i le faamauga o ona matua matutua.⁸

Ina ua maea le konafesi, sa malaga atu Clemencia ma lana tama tama i le Aai o Sate Leki faatasi ma le au O‘Donnals. Sa latou asiasi atu i le Lotoa o le Malumalu, ma sa auai Clemencia ma le au O‘Donnals i nisi sauniga o faaeega paia. Sa feiloai foi Ioane ma taitai o le Ekalesia e uiga i le fausiaina o se falesa ma se fale o le misiona i le Aai o Kuatemala.⁹

Sa faalauteleina le galuega a le Alii i Amerika Tutotonu, ma e lei umi ae maua e Kuatemala ma ona atunuu tuaoi sa latou lava misiona.

---

I le aso 15 o Ianuari, 1952, na auina atu ai e Ioane Widtsoe se lipoti i le Au Peresitene Sili i le malaga a le Au Paia o Aso e Gata Ai i Europa. E faitau afe le Au Paia ua sosola ese mai o latou nuu moni talu mai le faaiuga o le taua, ma sa talosagaina e le au peresitene ia Ioane e tulituliloa le gaoioiga ma le soifua manuia o le aumalaga. E ui o nisi o nei Au Paia na siitia atu i Amerika i Saute, Aferika, po o Ausetalia, o le toatele na faamautu i le Iunaite Setete po o Kanata, e masani lava faatasi ai ma le faamalosiauga ma le fesoasoani a faifeautalai ma isi o le Au Paia.

E ui lava o se tala fiafia le mauaina e tagata malaga mai o le Ekalesia o uafu saogalemu, ae sa popole Ioane ma isi taitai i le ala o le a aafia ai paranesi tauatia’e a Europa ona o le le toe i ai o nei tagata o le Ekalesia. Afai e tatau ona tuputupu ae le Ekalesia i le konetineta, sa manaomia le Au Paia e nonofo ai pea i o latou lava atunuu. Ae o le a se mea e mafai ona faatauanauina ai i latou e nonofo—aemaise lava pe a tele naua luitau o siomia ai i latou?

I le sefuluvalu masina na muamua atu, sa faia ai e Ioane lenei fesili i se konafesi a taitai misiona a Europa i Copenhagen, Tenimaka. I le taimi o le fonotaga, sa malilie ai nisi o peresitene o misiona e faapea, sa malaga le Au Paia Europa ona sa latou fefefe i se isi taua ua amata ona o ese atu, ma sa latou moomoo mo le mautu ma le lagolagosua sa mafai ona latou maua i le Ekalesia i Amerika i Matu.

“Na maliliu le luasefulu valu tagata o le ekalesia i le taimi o osofaiga o le ea i Hamburg, ma e manatua e tagata lena mea,” na tau atu ai e se tasi o peresitene o le misiona ia Ioane. “Ou te le iloa pe mafai faapefea ona tatou taofia tagata mai le mananao e o atu i Amerika.”

“E le mafai,” o le tala lea a se isi peresitene o le misiona. “O le a feausi tagata i le sami pe afai latou te mafaia.”

Sa ofo Ioane i le tuua e le Au Paia e oo lava i Tenimaka, lea na oo i ni faigata e itiiti ifo nai lo le tele o isi atunuu Europa i le taimi o le taua. Sa ia fesili atu i peresitene po o le a se mea e mafai ona fai.

“Ou te manatu afai e i ai so tatou malumalu i Europa,” na fautua mai ai se peresitene o le misiona, “e mafai ona matou taofiofia ai mo sina taimi tagata.”

Sa musuia le manatu. Faatasi ai ma le faamaoniga a Ioane, na fautuaina ai e peresitene o misiona ina ia faamaonia e le Au Peresitene Sili ia fuafuaga mo se malumalu i Europa. “E tasi le mea e mautinoa,” na fai atu ai Ioane i alii. “E le mafai ona tatou faaliliuina le lalolagi atoa ma aumaia i latou i Amerika.” Nai lo lena, e mafai e le Ekalesia ona aumai malumalu i le lalolagi.¹⁰

I le taimi na auina atu ai e Ioane lana lipoti e uiga i femalagaaiga, e lei faia lava e le Au Peresitene Sili ni faasilasilaga e uiga i le fausiaina o se malumalu i Europa. Ae ua uma ona latou faatagaina Ioane e vaaia se komiti i le faaliliuina o faaeega paia o le malumalu i ni gagana Europa. Talu ai sa na o le FaaPeretania ma le FaaSipaniolo na maua ai le sauniga, o le Au Paia o e tautatala i isi gagana sa auai e aunoa ma le malamalama atoatoa i upu o le sauniga.

Sa aumaia e le komiti ni nai Au Paia Europa, e aofia ai Pieter Vlam mai Netherlands, e faia faaliliuga, ia o le a faaaogaina i sauniga faapitoa i malumalu o loo i ai nei. Ae afai na fausia e le Ekalesia se malumalu i Europa, e mafai ona tuuina atu ai sauniga i le tele o gagana i le Au Paia mai le tele o atunuu.¹¹

I ni nai masina talu ona maua le lipoti a Ioane, sa saunoa ai Peresitene MaKei i le Korama a Aposetolo e Toasefululua e uiga i le malaga. Ina ua uma ona faailoa atu le manaomia ona faamalolosia o paranesi a Europa, sa ta‘ua e le perofeta e faapea, sa uunaia o ia talu ai nei e le peresitene o le Misiona a Peretania e fausia se malumalu i Peretania Tele.

“Sa fefulisai ma le faaeteete ma le agaga tatalo e uso o le Au Peresitene Sili,” na ta‘u atu ai e Peresitene MaKei i le Toasefululua, “ma ua oo mai nei i le faaiuga afai tatou te fausia se malumalu i Peretania Tele, e tatau ona tatou fausia i le taimi lava lea se malumalu i Suitiselani.” I le taimi o taua e lua o le lalolagi, sa tumau le faavaeluatai o Suitiselani, ma tuuina atu ai i se tulaga mautu faaupufai. Sa latalata foi le atunuu i le ogatotonu o Europa i sisifo.

Ina ua maea le saunoaga a Peresitene MaKei, sa saunoa Ioane, “Ua moemiti tagata i Peretania Tele ma misiona e tautatala i gagana eseese mo se taimi o le a faatuina ai se malumalu i Europa.” Sa ia faaleoina lana lagolago atoa mo le fuafuaga a le Au Peresitene Sili, ma sa malilie tagata uma sa i totonu o le potu e tatau ona faaauau le Ekalesia i le fausiaina o malumalu.¹²

---

O le taimi lea, i le isi itu o le Atelani, sa i ai le aai o Perelini i le ogatotonu o le Taua Malulu. I le 1949, na vaevae ai Siamani i ni malo se lua. O le itulagi i sasae o Soviet na avea ma se setete fou faakomunisi, o le Ripapelika Temokarasi o Siamani (RTS) po o Siamani i Sasae. O le vaega na totoe o le atunuu na avea ma Ripapelika Tutotonu o Siamani, po o Siamani i Sisifo. E ui o Perelini sa i le RTS, o le itu i sisifo o le aai sa i lalo o le pule o Farani, Peretania Tele, ma le Iunaite Setete ina ua vaeluaina le atunuu. O lenei sa vaeluaina foi le aai, i sasae ma sisifo, i le va o le faakomunisi ma pulega faatemokarasi.¹³

O le malaga i le va o Perelini i Sasae ma Sisifo e le masani ona tulai mai ai se faafitauli. Ae o lena tautotogo, na taofia ai e leoleo o le tuaoi ia Henry Burkhardt e luasefulu-tasi-tausaga le matua a o agai atu i le laumua o le Misiona a Siamani Sasae i le Sone Tuufaatasi. O Henry o se faifeautalai mai le RTS o loo auauna atu o se peresitene o le itu i Thuringia, o se setete i sautesisifo o Perelini. Sa ia ulufale soo atu i Perelini i Sisifo i le tele o taimi muamua, ae o le taimi lea na iloa ai e taitai o loo ia tauaveina lipoti faaletausaga a lana itu, e aofia ai ma lisi o sefuluai. Ma o le vaaiga o faamaumauga tautupe na faapopoleina ai i latou. O le tamaoaiga i Siamani i Sasae sa faaletonu, ma sa faasa e taitai o le atunuu ona tagatanuu mai le auina atu po o le aveina atu o tupe i Siamani i Sisifo.

I le avea ai ma se taitai misiona i le RTS, sa iloa e Henry e tatau ona ia mulimuli ma le faaeteete i tapulaa fou, o lea sa ia teuina ai i taimi uma tupe o le sefuluai i se faletupe a Siamani Sasae. O lana taumafaiga e ave ia lipoti mai le atunuu sa lava lea e faaosofia ai masalosaloga o fitafita, ma sa latou taofia o ia i le taimi e tasi.

Sa tumau pea Henry i le vaavaaiga mo le tolu aso faatoa tonu i fitafita e leai sana mea sese na faia. Sa latou tatalaina o ia, ae na faasaina o ia mai le tuuina atu o lipoti i le ofisa o le misiona.¹⁴

Pe a ma se masina mulimuli ane, na toe foi atu ai Henry i Perelini Sisifo e auai i se konafesi a le Ekalesia. E ui ina sa saoloto moni lava tagatanuu Siamani Sasae e tapuai e pei ona latou fiafia i ai, ae sa faaeteete le malo i faatosinaga mai fafo i ona tagata, e aofia ai lotu ese. Talu ai na faate‘aeseina e le RTS ia taitai faalelotu e le o ni Siamani mai ona tuaoi, sa taofia ai faifeautalai Amerika i Matu i le Misiona a Siamani Sasae i Perelini Sisifo. O isi galuega uma faamisiona i le atunuu na pau atu i tagata Siamani i Siamani Sasae e pei o Henry.

Ina ua maea le konafesi, sa talosagaina e le peresitene o le misiona, o Arthur Glaus, ia Henry e avea ma tusitalafaamaumau aloaia a le Ekalesia i le RTS ma avea o se sootaga i le va o le laumua o le misiona ma paranesi a Siamani Sasae. Sa malamalama Henry o le a faamaloloina o ia o se peresitene o le itu i Thuringia i se taimi vave lava pe a maea le konafesi ina ia mafai ai ona tuuto atu o ia lava i nei tiute fou. Ae sa ia aoaoina foi mai le ofisa o le misiona e mafai ona valaauina o ia e avea ma peresitene o le itu i Perelini pe atonu foi o se fesoasoani i le au peresitene o le misiona.

“Ia,” sa ia mafaufau ai, “po o le a lava le mea e tupu, o le finagalo lea o le Alii.”¹⁵

Sa auauna atu pea Henry o se peresitene o le itu i Thuringia i le lua masina mulimuli ane i le taimi na sau ai Peresitene Tavita O. McKay i Europa i lana uluai malaga faavaomalo talu ona avea ma peresitene o le Ekalesia. O le perofeta ma lona faletua, o Emma Ray MaKei, sa faaaluina le ono vaiaso i Peretania Tele, i Netherlands, Tenimaka, Suetena, Nouei, Finelani, Suitiselani, Farani, ma Siamani. E ui ina sa fautuaina o ia e se tasi sa avea muamua ma peresitene o le misiona e aua nei sau i Perelini, ma le fefe o le a matautia le ui atu i le RTS, ae na sau lava o ia. O le aai o se nofoaga lea e mafai ona potopoto faatasi ai le Au Paia mai itu uma e lua o Siamani ua fevaevaeai.¹⁶

Na taunuu Peresitene MaKei i Perelini i le aso 27 Iuni, 1952, ma i le taimi o lana asiasiga, sa la talosagaina ai ma Peresitene Glaus e feiloai ma Henry. Sa amata e Peresitene MaKei le faatalanoaga e ala i le fai atu ia te ia o ni nai fesili e uiga ia te ia lava. Ona fai mai lea o le perofeta, “O e naunau e auauna atu o se fesoasoani i le au peresitene o le misiona?”¹⁷

E ui ina sa faamoemoe Henry i ni tiutetauave fou, ae o le talosaga na taia ai o ia e pei o se faititili. E na o ia le fesoasoani Siamani i Sasae i le au peresitene o le misiona, e le na o se sootaga i le va o le peresitene o le misiona ma le Au Paia i le RTS. Faatasi ai ma le mumusu o le malo e faailoa le faatulafonoina o taitai faalelotu mai isi atunuu, o le a avea ai o ia, o le pulefaamalumalu o le Ekalesia i le silia ma le onosefulu paranesi i le atunuu. Afai e i ai ni faafitauli a taitai Siamani i Sasae ma le Ekalesia, o le a latou o mai ia te ia.

O le valaauga na mafua ai ona popole Henry. Sa avea o ia ma se tagata o le Ekalesia i lona olaga atoa, ae sa talavou lava o ia ma sa leai se malamalama tele. Sa matamuli foi o ia i isi. Ae na te lei faaleoina nei atugaluga. Sa faatoa tuuina atu e le perofeta a le Alii ia te ia se valaauga, o lea sa ia taliaina ai.

E lei atoa se lua vaiaso mulimuli ane, ae siitia atu Henry i le aai o Leipzig e tatala se ofisa laitiiti o le misiona. Sa pisi o ia i le galuega, ma sa ia taumafai malosi e fausia ni sootaga ma taitai faalemalo ma taitai perisitua i le lotoifale. Ae o tiutetauave fou sa o se mea na pagatia ai, ma e lei umi ae amata ona tau le moe o ia.

“Aisea na valaauina ai lou tagata e faia lenei galuega?” sa ia fesili ifo ai ia te ia lava.¹⁸

---

Ina ua mavae le faaaluina o se vaiaso faatasi ma le Au Paia ma faifeautalai i Siamani, sa malaga atu Peresitene ma Sister MaKei i Suitiselani mo se taimi lona lua i le la faigamalaga. I le lē iloa ai o le toatele o le Au Paia, na sau ai le perofeta i Europa e filifili ni nofoaga mo malumalu o Peretania ma Suitiselani. I Egelani, sa ia filifilia ai se nofoaga i Newchapel, Surrey, i saute o Lonetona. Ona alu ai lea o ia i Bern, le laumua o Suitiselani, ma filifilia se nofoaga mo se malumalu iina. Peitai, ina ua faaauau atu i Netherlands, sa ia iloa ai o lana filifiliga mo le tulaga o le Malumalu o Suitiselani sa faatauina e se isi vaega. O lea la ua tatau ona toe amata la latou sailiga.¹⁹

I le aso 3 o Iulai, sa feiloai ai Samuelu ma Lenora Bringhurst, o taitai Misiona a Suisi-Auseteria, i le au MaKei i le malaevaalele i Zurich. Sa tietie atu le vaeag i Bern, lea sa latou tilotilo atu ai i le tele o fanua mo le faatauina atu. I le itu i fafo o le taulaga, i se nuu e igoa ia Zollikofen, sa latou malolo ai i se nofoaga o nofoaafi. Sa tilotilo atu Peresitene MaKei i lona itu tauagavale ma tusi atu i le maupuepue e lata ane i se togavao. Pe mafai ona maua mai lena fanua? sa ia tomanatu ai. Sa tali atu Samuelu e le o faatauina.²⁰

O le taeao na sosoo ai na faaauau ai e Peresitene MaKei lana sailiga. Sa ia maua se fanua tele e le mamao mai le falelotu o le Paranesi a Bern. O se nofoaga lelei mo se malumalu, ma sa ia faatagaina Samuelu e faatau le fanua i le taimi lava lea. Na ausia lana galuega, na tuua ai e le perofeta ia Bern i le aso na sosoo ai, ma agai atu i le vae mulimuli o lana faigamalaga. Sa ia saunoa atu i le toatele o tagata i Basel ma Pale a o lei toe foi atu i le fale i le Aai o Sate Leki i le faaiuga o Iulai.²¹

E lei leva ona foi mai Peresitene MaKei, ae fofogaina mai e le Au Peresitene Sili le fuafuaga e fausia se malumalu i Suitiselani. Sa matua fiafia le Au Paia i Farani ma Suitiselani. “Ua tuuina mai ai se faamaoniga manino ma faatalitonuina,” na fai maiai se tasi o tusiga i le L‘Étoile, le faamaumauga faavaitaimi faaFarani a le Ekalesia, “e manao le Ekalesia e nonofo ai pea i Europa ma faaauau pea ona atiina ae paranesi o misiona a Europa.”²²

Ae sa i ai se faafitauli i Bern. Sa le mafai e Samuelu ona faamaeaina le faatauina mai o le nofoaga o le malumalu. O le fanua o se vaega o se fanua sa pulea e suli e tolusefulu, o nisi sa tetee i le faatauga. I le ogatotonu o Novema, na tusi atu ai Samuelu ia Peresitene MaKei e faapea ua le o toe maua le fanua.

Sa valaau atu le perofeta ia Samuelu i le aso na sosoo ai i luga o le telefoni. “Peresitene Bringhurst,” na ia saunoa ai, “o i ai se malosiaga taufaamatau o loo tetee mai ia i tatou?”

Sa lei iloa e Samuelu le tali. “Sa na ona latou tau mai ia i matou ua suia o latou mafaufau,” o lana tala lea.

Sa faamatala e Samuelu isi fanua e lua. O se tasi o na fanua e latalata i Zollikofen lea na faasino i ai Peresitene MaKei i le taimi o lana asiasiga. Fai mai Samuelu o se nofoaga lelei tele, sa taumamao ese mai le pisapisao ma le tele o taavale ae na o se fa minute e savali ai mai le taavale la‘u pasese. Ma e lei leva ona tuu i luga o le maketi mo le faatauina atu.

I le taimi o le talanoaga, sa filemu Samuelu e uiga i ona lava uunaiga faaleagaga. Sa la tatalo ma Lenora po o fea o fanua e lua e fautua atu ia Peresitene MaKei. I le amataga o lena vaiaso, sa latou asiasi atu ai i le fanua e latalata i le Zollikofen mo le taimi mulimuli. A o latou savavali atu i le isi itu o le laueleele, sa latou maua se lagona toafilemu sa finagalo le Alii i le nofoaga mo se malumalu.

“E moni lava o le nofoaga lenei,” na fai atu ai Samuelu ia Lenora.

“E faapena foi o‘u lagona e uiga i ai,” sa ia malie atu ai.²³

Ina ua uma ona talanoa ma Samuelu, sa feutagai Peresitene MaKei ma ona fesoasoani, o e sa fautuaina le Ekalesia e faatau le fanua. Ona ia toe valaau atu lea ia Samuelu ma faatagaina le faatauga.

I se vaiaso mulimuli ane, ina ua maea le faatauga, sa tusi atu ai Peresitene MaKei i le peresitene o le misiona, ma faafetai atu ia te ia mo ana taumafaiga.

“Ina ua mavae le lima masina o feutagaiga mo le nofoaga sa i ai muamua, sa le manuia taumafaiga uma, ma ina ua oo mai lenei meatotino i le maketi sa tapunia i totonu o le vaiaso e tasi!” sa maofa le perofeta. “E moni lava sa i ai se aao taitai o le Alii i lenei mea.”²⁴

---

Pe tusa o le taimi lea, na lolomi ai e Ioane Widtsoe i le In a Sunlit Land, o se tusi talaaga na amata mai i lona fanau mai i Nouei i lana auaunaga talu ai nei i le Korama a Aposetolo e Toasefululua. Sa ia tusia le tusi mo lona aiga, ae i le uunaiga o ana uo, sa ia ioe ai ma le musua e lolomi mo se aofia lautele. Sa ia tuuto atu le tusi i ana fanau ma “le autalavou lototetele” o le Ekalesia.²⁵

O Ioane, lea ua valusefulu tausaga le matua, ua amata ona lagonaina lona matua. I ni nai tausaga na muamua atu, sa faaleagaina e sina lavatoto itiiti lona mata ma afaina ai lana vaai, ma sa faamalosia ai o ia e faitau i se tioata faamatatetele. Sa faaauau pea ona ia tausia se faatulagaga pisi seia oo ina amata ona ia maua se tiga ogaoga i le pito i lalo o lona tua. Sa amata ona la feiloai e le aunoa ma lana fomai, lea na iloa ai ua maua o ia i le kanesa.

Ona o lona matua, sa lei mananao fomai e faia sona taotoga. Na iloa e Ioane o le a oti o ia, ae sa lei taofia lona galue. Sa amata ona ia faalagolago atili i lona toalua, o Lea. “Sa ou fiafia i se olaga mauoa,” na ia tau atu ai ia G. Homer Durham, le toalua o lona afafine o Eudora, “ma ua ou naunau e ola ma auauna atu i le umi e faatagaina ai e le Alii.”²⁶

Ua sefulu nei tausaga e matua ai Ioane nai lo lona tina, o Ana, i le taimi na maliiu ai o ia. Afai na te ausia se tulagaese i lona olaga umi, sa mafua ona o lana [tina] filifiliga e auai i le Ekalesia i Nouei, faamalosiau i ana aoaoga, ma faafailele lona faatuatua. Sa seasea foi ona faateletelegese Ana. I tausaga a o lei maliu o ia, sa masani ona ia fautuaina isi tagata malaga mai a o latou faamautu i Siona.

Sa manatua pea e Ioane le ala na oo mai ai se tagata faatoa taunuu mai ia te ia ma ni faitioga e uiga i le Ekalesia ma le Au Paia i Iuta. “Ua tatou o mai iinei e fausia Siona,” na faamanatu vave atu ai e Ana ia te ia, “ae le o le saeia i lalo.” Na teufatu e le tagata liliu mai upu a Ana, ma sa latou suia le ala o lona olaga.

Sa faaaluina e Ioane lava ia le tele o lona soifua e fausia ai le Ekalesia, faatasi ai ma Lea i ona tafatafa. O a la taumafaiga e faamalosia le Ekalesia i Europa ma le aoaoina o ona taitai sa fesoasoani i le Au Paia i Europa e tau le Taua Lona Lua a le Lalolagi ma folau ai i ona faigata i le maea ai. O lenei o le faatuatua ma le filiga o na Au Paia o le a tauia i le fausiaina o malumalu e lua.²⁷

O malumalu fou o le a taulaina le Ekalesia i Europa ma siitia ai se isi galuega na fiafia i ai Ioane: gafa. I le mavae ai o le taua, o le mea moni, sa amata e le Ekalesia se polokalama naunautai o le pueina o faamaumauga o le fananau mai ma le malilu i faila na teuina i Europa ma aulotu, ma maua ai le faitau miliona o igoa fou mo galuega faalemalumalu.²⁸

Talu ona foi mai le la misiona, sa fausia foi e Ioane ma Lea le Ekalesia e ala i le tusitusi. Sa latou lolomiina faatasi le O Le Upu o le Poto: O Se Faauigaga Faaonaponei, lea na utuvai mai lo latou faatuatua i faaaliga ma lo latou malamalama faasaienisi i meaai paleni e faalauiloa ai le soifua maloloina sili atu i le aufaitau. Na amata i le 1935, ona avea Ioane ma faatonu o le Improvement Era ma tusia se koluma masani e ta‘ua “Evidences and Reconciliations,” lea na taliina ai fesili o le talalelei na auina mai e le aufaitau. Na iu lava ina ia faaputuina koluma i ni tusi lauiloa.²⁹

Na faasolo ina faaletonu le soifua maloloina o Ioane a o faagasolo le tausaga. Sa tauaveina e Lea lona ma‘i ma le mamalu, e ui ina sa faigata ia te ia ona talitonu o le a le umi ae maliu lana tane o le silia ma le limasefulu tausaga. Sa avea i laua ma Ioane ma ni soa agaalofa ma ni uo mamae. A o ia vaavaai atu ua mou atu lona soifua maloloina, sa tuuina atu e lana molimau o le talalelei toefuataiina lona malosi, e pei ona sa i ai ina ua maliu lo la atalii o Marsel.

“Ou te le iloa po o a mea e fai e tagata e le o i ai so tatou malamalamaaga i le olaga a sau, faatasi ai ma le faaauauina o sootaga ma olioliga faaleaiga,” sa ia tusi atu ai i se uo.

I le aso 19 o Novema, sa maua ai e Ioane le avanoa e sii ai le ulumatua o le fanau a lana fanau, o Kari Widtsoe Koplin, i ni nai aso talu ona fanau mai o ia. Sa taofia o ia e moe i lena taimi, ae sa faafetai o ia i le vaaia o se tupulaga fou o le au Widtsoe ua ulufale mai i le lalolagi. I ni nai aso mulimuli ane, sa tau atu e lana fomai ia te ia ua faaletonu ona fatugao.

“O le mea lena o le a i ai,” na fai atu ai Ioane. O fafo sa o se aso matagofie o le tautoulu, sa susulu ma le malosi le la.

Na maliu o ia i le fale i le aso 29 o Novema, 1952, ma sa i ona autafa lana fomai ma lona aiga. I le falelauasiga, sa saunoa ai Peresitene MaKei, “O se tagata e faia le saofaga silisili i tagata soifua, o ia lea e alofa ma mulimuli i le upumoni i soo se tau.” Ona ia sii mai lea o upu mulimuli a Ioane mai le In a Sunlit Land: “Ou te faamoemoe o le a ta‘ua e uiga ia te au, sa ou taumafai e ola ma le le manatu faapito, e auauna atu i le Atua ma fesoasoani i o’u uso a tagata, ma faaaoga o‘u taimi ma taleni ma le malosi mo le alualu i luma o le manuia o tagata.”

Mulimuli ane, a o tietie atu Lea i le fanuatanu mo le falelauasiga o Ioane, sa ia vaaia ai le kiona i fafo o lona faamalama. Sa faafiafiaina o ia i lea vaaiga. “Sa fanau Ioane i se afa matautia,” sa ia mafaufau ai, “o lea la ua maua nei e le malologa o lona tino le tatalo faaiu o se palanikeke paepae matagofie o le kiona.”³⁰